Του Σάββα Ηλιοφώτου*
Πενήντα χρόνια τώρα, η κυπριακή πολιτεία αναζητά τη λύση του Κυπριακού μέσα από το πλαίσιο της Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας (ΔΔΟ). Όλα τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, όλες οι αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και το σύνολο της διεθνούς νομιμότητας συγκλίνουν σε αυτό το μοντέλο. Κι όμως, η πορεία μας παραμένει ατελέσφορη.
Η Τουρκία επιμένει ανοικτά πλέον στη λύση δύο κρατών, αρνούμενη ακόμη και τη συζήτηση για ΔΔΟ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οποιαδήποτε ρητορική για εναλλακτικές λύσεις πέραν της ΔΔΟ μοιάζει ουτοπική, αφού δεν υπάρχει καμία διεθνής δύναμη έτοιμη να στηρίξει τέτοια αλλαγή πλεύσης. Αντίθετα, κάθε απομάκρυνση από το συμφωνημένο πλαίσιο αποδυναμώνει την επιχειρηματολογία μας και ενισχύει εκείνους που προωθούν τη διχοτόμηση.
Η κυπριακή πολιτική ζωή, δυστυχώς, συχνά αναλώνεται σε εσωτερικές αντιπαραθέσεις για το ίδιο θέμα: αν η ΔΔΟ είναι η μόνη οδός ή αν πρέπει να την απορρίψουμε. Η ιστορία μας όμως δείχνει ότι και πολιτικοί με βαθιά εθνική ευαισθησία και προσήλωση στην ανεξαρτησία της πατρίδας – όπως ο Βάσος Λυσσαρίδης και ο Τάσσος Παπαδόπουλος – μιλούσαν για ΔΔΟ, με την απαραίτητη όμως προϋπόθεση να διασφαλιστεί το σωστό της περιεχόμενο: λειτουργικό κράτος, πραγματική δημοκρατία, σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγγυήσεις ασφάλειας.
Το ζήτημα της πολιτικής ισότητας
Ένα από τα πιο κρίσιμα σημεία καμπής στις διαπραγματεύσεις είναι η λεγόμενη πολιτική ισότητα, την οποία η τουρκοκυπριακή πλευρά επικαλείται με βάση παλαιότερες συμφωνίες κορυφής και παραμέτρους του ΟΗΕ. Στην ουσία, πολιτική ισότητα δεν σημαίνει αριθμητική ισότητα μεταξύ των δύο κοινοτήτων, ούτε κατ’ ανάγκην «μία ψήφος – μία κοινότητα». Το διεθνές πλαίσιο την περιγράφει ως ουσιαστική συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων σε όλα τα όργανα και αποφάσεις της ομοσπονδίας, χωρίς όμως να καταλύεται η αρχή της πλειοψηφίας.
Ο κίνδυνος, βέβαια, είναι προφανής: εάν η έννοια της πολιτικής ισότητας ερμηνευθεί ως δικαίωμα αρνησικυρίας σε κάθε σημαντική απόφαση, τότε το κράτος καθίσταται δυσλειτουργικό και εκτεθειμένο σε διαρκή παράλυση. Μια τέτοια λύση δεν θα είναι ούτε βιώσιμη ούτε συμβατή με το ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Γι’ αυτό χρειάζονται σαφείς ασφαλιστικές δικλίδες:
- Η συμμετοχή της τουρκοκυπριακής κοινότητας πρέπει να είναι διασφαλισμένη, αλλά με τρόπο που δεν θα μετατρέπει τη μειοψηφία σε απόλυτο ρυθμιστή.
- Οι όποιες δικλίδες συναπόφασης θα πρέπει να αφορούν συγκεκριμένα και περιορισμένα θέματα ζωτικής σημασίας (π.χ. ζητήματα ασφάλειας, συνταγματικής τάξης), όχι το σύνολο της καθημερινής διακυβέρνησης.
- Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στην οποία ανήκει ήδη η Κυπριακή Δημοκρατία, μπορεί να λειτουργήσει ως πλαίσιο εγγύησης ώστε οι κανόνες δημοκρατίας και λειτουργικότητας να μην παραβιάζονται.
Η ορθή ερμηνεία της πολιτικής ισότητας, λοιπόν, μπορεί να αποτελέσει γέφυρα συνεννόησης. Αντιθέτως, η στρεβλή της χρήση εγκυμονεί τον κίνδυνο να μετατραπεί το ομόσπονδο κράτος σε θνησιγενές μόρφωμα.
Ο φαύλος κύκλος της εσωτερικής πολιτικής
Παρά την πολυπλοκότητα αυτών των ζητημάτων, η συζήτηση στην Κύπρο σπανίως επικεντρώνεται στο περιεχόμενο. Αντίθετα, κυριαρχεί το δίπολο «υπέρ ή κατά» της ΔΔΟ. Το αποτέλεσμα είναι να δημιουργείται κενό στρατηγικής, μέσα στο οποίο βρίσκουν έδαφος τα αντιδιζωνικά ρεύματα. Το ΕΛΑΜ κερδίζει έδαφος με αντιδιζωνική πολιτική, ενώ η ΕΔΕΚ – που την τελευταία δεκαετία αποτέλεσε τον κύριο φορέα αμφισβήτησης της ΔΔΟ – έχει χάσει σημαντικό εκλογικό βάρος. Ο λαός κουράζεται, η διεθνής κοινότητα απομακρύνεται και η Τουρκία ενισχύει τη θέση της.
Ποια είναι η διέξοδος;
Η απάντηση δεν βρίσκεται ούτε στην άρνηση ούτε στη στείρα επανάληψη θέσεων. Χρειάζεται μια νέα στρατηγική που να στηρίζεται σε τρεις άξονες:
- Επανεπιβεβαίωση του πλαισίου ΔΔΟ – αλλά με επιμονή στο σωστό περιεχόμενο. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να παραγνωρίσει το διεθνές πλαίσιο. Μπορεί όμως να απαιτήσει να μεταφραστεί σε λύση που διασφαλίζει λειτουργικότητα και βιωσιμότητα.
- Διπλωματική αντεπίθεση – Η Κύπρος πρέπει να κινητοποιήσει ξανά την ευρωπαϊκή της ταυτότητα. Μια λύση του Κυπριακού δεν μπορεί παρά να είναι απολύτως εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Εδώ βρίσκεται και το σημείο υπεροχής μας έναντι των τουρκικών θέσεων.
- Εσωτερική ενότητα – Χωρίς εθνική συνεννόηση, το Κυπριακό δεν μπορεί να προχωρήσει. Αντί για ατέρμονες συζητήσεις περί εναλλακτικών λύσεων που δεν υφίστανται στη διεθνή πραγματικότητα, τα κόμματα πρέπει να συναντηθούν στο κοινό έδαφος: τη διεκδίκηση μιας λειτουργικής ΔΔΟ που θα δικαιώνει και την εθνική αξιοπρέπεια και τις ανησυχίες ασφάλειας του λαού μας.
Η ΕΔΕΚ, ως ιστορικό κόμμα που έδωσε μάχες για τη Δημοκρατία, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Όχι με άρνηση, αλλά με εποικοδομητική στάση: διεκδικώντας να μπει περιεχόμενο στη ΔΔΟ που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του κυπριακού λαού και να αποτρέπει κάθε μορφή δυσλειτουργίας.
Η προοπτική δεν βρίσκεται στην επιστροφή σε αδιέξοδες συζητήσεις, αλλά σε μια πολιτική που θα επαναφέρει το Κυπριακό στο επίκεντρο της διεθνούς κοινότητας με όρους δικαίου, λογικής και ρεαλισμού. Μόνο έτσι θα αποφευχθεί η μόνιμη διχοτόμηση και μόνο έτσι η Κύπρος θα μπορέσει να προχωρήσει ενωμένη στο μέλλον.
*Πρώην Δήμαρχος Στροβόλου
