Μία εξαιρετικά σημαντική διεθνή διάκριση έφερε στην Κύπρο, την εβδομάδα που πέρασε, η ερευνήτρια δρ Κυριακή Μιχαηλίδου, υπεύθυνη της Μονάδας Βιοστατιστικής του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου. Το βραβείο UNESCO–Al Fozan, που της απονεμήθηκε, αναγνωρίζει το έργο μιας ολόκληρης πορείας στον τομέα της γενετικής, της επιδημιολογίας και της βιοστατιστικής, με κύρια κατεύθυνση την πρόβλεψη κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
Όπως η ίδια δηλώνει, το βραβείο δεν αποτελεί προσωπικό τρόπαιο· είναι κυρίως προβολή για το Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου (CING), για την ερευνητική κοινότητα του νησιού και για τη συνεισφορά που δύναται να έχει η κυπριακή επιστήμη διεθνώς.
Η δρ Μιχαηλίδου μάς εξηγεί πώς οι στατιστικές μεταφράζονται σε σωτήρια εργαλεία, γιατί η έρευνα που γίνεται στην Κύπρο έχει παγκόσμια σημασία και πώς ένα ανοιχτό μυαλό μπορεί να καθορίσει καριέρες και να αλλάξει ζωές. Η ίδια είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια και επικεφαλής της Μονάδας Βιοστατιστικής του CING, ενώ παράλληλα δραστηριοποιείται ως επισκέπτρια ερευνήτρια στο Κέντρο Γενετικής Επιδημιολογίας Καρκίνου του Πανεπιστημίου του Cambridge.
Προβολή της έρευνας στην Κύπρο
«Είναι μια μεγάλη τιμή, ειδικά για κάποιον που προέρχεται από την Κύπρο», σημειώνει. «Όταν είσαι από μια μικρή χώρα, μερικές φορές ξεχνιέται η σημασία που έχει μια διεθνής αναγνώριση για την επιστήμη μας. Θέλω να αξιοποιήσω αυτό το βραβείο για να προβάλουμε το έργο μας αλλά και την ερευνητική δραστηριότητα που γίνεται στην Κύπρο».
Η πορεία της ξεκίνησε με σπουδές Μαθηματικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια την κέρδισαν οι εφαρμογές της στατιστικής, ολοκληρώνοντας MSc στην Οξφόρδη με διατριβή με τίτλο «Tumor Classification with Gene Expression Data». Εκεί ανακάλυψε πώς οι στατιστικές μέθοδοι μπορούν να απαντήσουν σε κρίσιμα ιατρικά ερωτήματα.
Το διδακτορικό της στο Cambridge, με αντικείμενο τη στατιστική ανάλυση genome-wide association studies (GWAS) στον καρκίνο του μαστού, άνοιξε τον δρόμο για μια καριέρα στη γενετική επιδημιολογία και τη βιοστατιστική. «Ήταν μια σταθερή και διερευνητική διαδρομή», λέει. «Κάθε βήμα με οδηγούσε στο επόμενο, μέχρι που όλα μπήκαν στη θέση τους».
Πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση
Σε αντίθεση με βραβεία που αποδίδονται για μια μεμονωμένη δημοσίευση, η UNESCO βράβευσε μια σειρά προόδων που έχουν αλλάξει την κλινική εφαρμογή. Το έργο της δρος Μιχαηλίδου έχει συμβάλει στο να ανακαλυφθούν και να επιβεβαιωθούν γενετικές παραλλαγές που χρησιμοποιούνται σήμερα για την πρόβλεψη κινδύνου, να αναπτυχθούν μεθοδολογίες ταξινόμησης παραλλαγών και να συντονιστούν μεγάλες, διεθνείς ερευνητικές ομάδες.
Αυτό ευθυγραμμίζεται με τον ρόλο της στα διεθνή δίκτυα Breast Cancer Association Consortium (BCAC) και ENIGMA, που συγκεντρώνουν δεδομένα από όλο τον κόσμο για να ερμηνεύσουν γονιδιακές παραλλαγές και να διαστρωματώσουν τον κίνδυνο. Ο πρακτικός αντίκτυπος είναι ξεκάθαρος: Πιο έγκαιρη διάγνωση και καλύτερες στρατηγικές πρόληψης, αρκετές εκ των οποίων περιλαμβάνονται ήδη σε διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές.
Εντοπισμός αυξημένου κινδύνου
Στον οικογενή καρκίνο του μαστού, όσοι πληρούν τα κλινικά κριτήρια παραπέμπονται σε γενετικό έλεγχο. Αν εντοπιστεί παθογόνος παραλλαγή σε κάποιο από τα γονίδια υψηλού κινδύνου, οι κατευθυντήριες γραμμές αλλάζουν: πιο συχνοί έλεγχοι, προληπτικές επιλογές, έγκαιρες απεικονιστικές εξετάσεις και έλεγχος συγγενών. Η έρευνα της δρος Μιχαηλίδου δείχνει επίσης ότι συνδυασμοί κοινών και σπάνιων παραλλαγών -μέσα από polygenic risk scores και αναλύσεις panel γονιδίων- μπορούν να εντοπίσουν άτομα με αυξημένο κίνδυνο ακόμη κι αν δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό. Έτσι το δίχτυ ασφαλείας διευρύνεται: Από την αντιδραστική στην προληπτική ιατρική.
«Ένα από τα σημαντικότερα αποτελέσματα αυτής της δουλειάς είναι ότι δεν επηρεάζονται μόνο οι ασθενείς αλλά και οι οικογένειές τους», υπογραμμίζει. «Αν μια οικογένεια φέρει μια παθογόνο παραλλαγή, τότε, και οι συγγενείς έχουν πιο συχνούς ελέγχους και ιατρικές παρεμβάσεις».
Περιορίζει το μέγεθος της Κύπρου την ανακάλυψη; Η ίδια απαντά με ειλικρίνεια: Η κλίμακα είναι πρόκληση. Η λύση όμως βρίσκεται στη συνεργασία και στην ποιότητα των δεδομένων. Το CING παράγει αξιόπιστα δεδομένα, τα οποία αναλύονται παράλληλα με διεθνείς βάσεις δεδομένων από Ευρώπη, ΗΠΑ και Αυστραλία. «Είναι δύσκολο να έχεις αξιόπιστα αποτελέσματα όταν εστιάζεις σε κάτι μικρό και πολύ συγκεκριμένο», λέει. «Με τις συνεργασίες όμως αυξάνουμε το μέγεθος των δειγμάτων και αυτό μας δίνει τη δυνατότητα για νέες ανακαλύψεις με παγκόσμιο αντίκτυπο».
Επέκταση έρευνας για επιθετικούς καρκίνους
Μέσα από τα μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα του Ινστιτούτου, νέοι επιστήμονες μπαίνουν ήδη στη μάχη. Οι ερευνητικές ομάδες του CING επεκτείνουν τώρα τις μεθόδους τους πέρα από τον καρκίνο του μαστού, στον καρκίνο των ωοθηκών και του παγκρέατος –δύο από τους πιο δύσκολους και επιθετικούς καρκίνους.
«Είναι συναρπαστικό να βλέπεις πώς οι μέθοδοι που αναπτύξαμε μπορούν να εφαρμοστούν και σε άλλες μορφές καρκίνου, με την ελπίδα να προσφέρουμε λύσεις εκεί που οι ανάγκες είναι ακόμα μεγαλύτερες», σημειώνει.
Τα βραβεία δεν σώζουν ζωές από μόνα τους. Όμως ξεκλειδώνουν νέες συνεργασίες, χρηματοδοτήσεις και τη δυνατότητα να ενώσουν γύρω τους διεθνείς ομάδες. Στην Κύπρο, όπου η επιστήμη σπανίως βρίσκεται στην καθημερινή ατζέντα, μια διάκριση όπως της UNESCO αλλάζει το αφήγημα και προωθεί την αριστεία στην έρευνα. Το μήνυμα προς τους νέους είναι σαφές: Η αιχμή της επιστήμης δεν βρίσκεται κάπου αλλού, βρίσκεται εδώ. Και χρειάζεται τη δική τους συμβολή.
Η ιστορία της δρος Κυριακής Μιχαηλίδου δεν είναι ένα άλμα αλλά μια γραμμή εξερεύνησης. Από τα μαθηματικά στη βιοστατιστική, από τη θεωρία στις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες. Και η επόμενη σελίδα, με το βλέμμα στραμμένο σε ακόμη πιο επιθετικούς καρκίνους, έχει ήδη αρχίσει να γράφεται...
