Ένα καλό αυτοβιογραφικό βιβλίο δεν είναι απλώς μια παράθεση γεγονότων της ζωής του συγγραφέα. Είναι μια συνειδητή αφήγηση με δομή, ρυθμό, αλήθεια και καθολικότητα. Το βιβλίο του Μιχάλη Παπαπέτρου έχει όλα αυτά τα στοιχεία. Ο πυρήνας κάθε καλής αυτοβιογραφίας στηρίζεται στην αλήθεια. Όχι απαραίτητα των γεγονότων, αφού στην πολιτική υπάρχουν διαφορετικές και εν πολλοίς παραδεκτές οπτικές οι οποίες καθορίζονται από την ιδεολογία, την παιδεία αλλά και το κοινωνικό υπόβαθρο του κάθε συγγραφέα. Αυτό που έχει σημασία και μετρά στο βιβλίο του Μιχάλη Παπαπέτρου είναι η αλήθεια των συναισθημάτων και των κινήτρων. Σε αυτό το βιβλίο από τις εκδόσεις Παπαζήση με τίτλο: Η πολιτική μου διαδρομή - Από τους μύθους στην πραγματικότητα, ο συγγραφέας μας στέλνει το μήνυμα ότι δεν ωραιοποιεί τα πράγματα και κυρίως δεν επιχειρεί να αυτοδικαιωθεί. Περισσότερο αναμετριέται με τον εαυτό του, φτάνοντας στην αυτογνωσία, η οποία είναι σίγουρα πιο ουσιαστική και πιο συναρπαστική από την αυτοπροβολή.
Ποιοι είναι δύο μύθοι στην πολιτική διαδρομή του Μιχάλη Παπαπέτρου;
Ο πρώτος είναι ιδεολογικός. Αφορά τον σοσιαλισμό και την ανανέωση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας και πρακτικής την οποία οραματίστηκε. Το όραμα δεν επιτεύχθηκε. «Η δογματική εμμονή» όπως λέει στο βιβλίο του «μετατρέπει την ιδεολογία, από εργαλείο προόδου, σε συνταγή αποτελμάτωσης».
Ο δεύτερος αφορά τους εθνικιστικούς μύθους, οι οποίοι στην πραγματικότητα «δεν επέτρεψαν την επανένωση της Κύπρου και την ολοκληρωτική ένταξη και πρόοδό της μέσα στην ευρωπαϊκή οικογένεια».
Συναισθήματα και κίνητρα
Σε ό,τι αφορά τον πρώτο μύθο τα συναισθήματα και τα κίνητρα του συγγραφέα μας οδηγούν σε προσωπικές και συνάμα γενναίες αποκαλύψεις. Δεν ήταν εύκολο να αποδομήσει την ιδεολογία του ΑΚΕΛ στην οποία πίστεψε και μέσω της οποίας μπήκε στον πολιτικό στίβο της Κύπρου και διέπρεψε. Δεν ήταν εύκολο να αποχωρήσει από το ΑΚΕΛ, ένα κόμμα στο οποίο είχε συμμετοχή και είχε συμβάλει στην επιτυχία του μαζί με άλλους συνοδοιπόρους του, όπως ο Ζιαρτίδης, ο Δίγκλης, ο Θεμιστοκλέους, ο Σιανής, ο Βανέζος, ο Αγγελίδης, ο Καννάουρος και τόσοι άλλοι. Μια καλή αυτοβιογραφία δεν είναι απλώς μια χρονολογική καταγραφή γεγονότων, αλλά ένα συνεκτικό αφήγημα με κεντρική γραμμή: πώς και γιατί ο συγγραφέας έγινε αυτό που είναι. Σε σχέση με τις παραμέτρους της πολιτικοποίησής του και την ιδεολογία του ο Μιχάλης Παπαπέτρου μας περιγράφει τη διαδρομή του ως μέλος της νεολαίας Λαμπράκη, ως ηγετικό στέλεχος της Ομόνοιας Λευκωσίας, ως ανώτατο στέλεχος της ΕΔΟΝ, βουλευτής του ΑΚΕΛ, μέλος του ΑΔΗΣΟΚ, συνεργάτης του Γιώργου Βασιλείου και υπουργός του Γλαύκου Κληρίδη. Ξεκίνησε ως κομουνιστής και κατέληξε, δικαιολογώντας με πειστικότητα κάθε του βήμα, ως ένας ελεύθερος και κοινωνικά ευαίσθητος άνθρωπος, χωρίς εμμονές, χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς φοβίες. Η κρίσιμη καμπή ήταν η άνοδος και η πτώση του Γκορμπατσόφ και πώς αυτή η πορεία επηρέασε το ΑΚΕΛ. Ο ίδιος και αρκετά άλλα στελέχη δεν μπορούσαν να χωρέσουν σε αυτό το κόμμα το οποίο δεν επέτρεψε άλλη άποψη πέραν της άποψης του Εζεκία Παπαϊωάννου και του περίγυρού του, όπως του Γιάννη Κατσουρίδη και του Δημήτρη Χριστόφια που τον διαδέχτηκε. Πώς αντιλαμβανόταν ο Εζεκίας Παπαϊωάννου αρχικά την Περεστρόικα; Ως να ήταν το τιμόνι ενός αυτοκινήτου Lada. Το οποίο ήταν βαρύ αλλά τώρα με την Περεστρόικα θα γινόταν ελαφρότερο, γιατί όπως έλεγε ο κομουνισμός ωρίμασε και ήταν έτοιμος να προσφέρει τα οφέλη του σε όλους. Βεβαίως όταν στη συνέχεια ο Ανδρέας Ζιαρτίδης περιέγραψε την Περεστρόικα ως το τέλος του Σταλινισμού και την επιστροφή στη Δημοκρατία, τότε στο ΑΚΕΛ εμφανίστηκαν οι δύο τάσεις που οδήγησαν σε μια εξοντωτική αντιπαράθεση, η οποία κατέληξε στις διαγραφές του Ζιαρτίδη, του Δίγκλη και στις αποπομπές δημοσιογράφων από τη «Χαραυγή» με την κατηγορία της αντικομουνιστικής δράσης.
Στο βιβλίο, οι διαγραφές του 1989 παρομοιάζονται με τις μεγάλες εκκαθαρίσεις των συνεργατών του Λένιν στη Σοβιετική Ένωση στις δεκαετίες του 1920 και 1930, όπως του Καμένεφ, του Ζινόβιεφ και του Μπουχάριν οι οποίοι παύθηκαν και εκτελέστηκαν από τον Στάλιν. Εν ολίγοις ο μύθος ξεθώριασε αρκετά και ο Μιχάλης Παπαπέτρου και μια σειρά αποπεμφθέντων στελεχών του ΑΚΕΛ ίδρυσαν το ΑΔΗΣΟΚ, το οποίο είχε εκφραστικό του όργανο την εφημερίδα «Εμπρός». Η ιδρυτική συνδιάσκεψη του ΑΔΗΣΟΚ εξέλεξε προσωρινή επιτροπή, η οποία συγκάλεσε το Α' συνέδριο του Κινήματος στις 7 Ιουλίου 1990 για τη συζήτηση και έγκριση του καταστατικού και του προγράμματος. Πρόεδρος του ΑΔΗΣΟΚ εξελέγη από το συνέδριο ο Παύλος Δίγκλης και αντιπρόεδρος ο Μιχάλης Παπαπέτρου. Το κόμμα αυτό στήριξε την υποψηφιότητα Βασιλείου το 1988 και το 1993, τα στελέχη του ήταν συνιδρυτές των Ενωμένων Δημοκρατών το 1996, ήταν το κόμμα που υποστήριξε τον Γλαύκο Κληρίδη στην προεδρία το 1998.
Μη γραμμική αφήγηση
Ο Μιχάλης Παπαπέτρου επιλέγει στην αυτοβιογραφία του να ακολουθήσει πολλές φορές μη γραμμική αφήγηση. Δεν καταγράφει τα πάντα με αυστηρή χρονολογική σειρά. Χρησιμοποιεί επίσης συχνά την ιστορική αναδρομή. Στο βιβλίο του υπάρχουν δύο πρόσωπα. Ο Μιχάλης που έζησε τα γεγονότα και ο Παπαπέτρου που τα αφηγείται χρόνια μετά και τα σχολιάζει χωρίς μάλιστα να αποφεύγει αναφορές στην τρέχουσα επικαιρότητα της περιόδου που γράφει τα κείμενά του. Η σχέση αυτή διέπει ολόκληρο το βιβλίο δημιουργώντας μια απόσταση στον χρόνο προσδίδοντας στοχασμό και βάθος. Όταν φτάνουμε βέβαια στο Κυπριακό και την επίλυσή του ενυπάρχει και απροσμέτρητο πάθος. Ειδικά στις δύο κρίσιμες περιόδους 2003-2004 και 2015-2017.
Η περιγραφή του Μιχάλη Παπαπέτρου σε σχέση με τα γεγονότα του 2004 κυρίως σε ό,τι αφορά τη σύμπραξη του Προέδρου Παπαδόπουλου με το ΑΚΕΛ και τον Δημήτρη Χριστόφια αποπνέει θυμό και μια ανείπωτη πικρία. Η κριτική του εστιάζεται στον γ.γ. γραμματέα του ΑΚΕΛ και στους χαρακτηρισμούς περί προδοτών στους οποίους κατέφυγε το στρατόπεδο του «Όχι». Γράφει χαρακτηριστικά στη σελίδα 263. «Από τον Τάσσο μπορούσα να αναμένω μια τέτοια στάση. Σε όλη του τη ζωή δεν είχε αναστολές για να πετύχει τους ακραίους σκοπούς του. Όμως παρ' όλες τις διαφορές μας ποτέ δεν διανοήθηκα ότι ο Δημήτρης Χριστόφιας, ο ηγέτης της Αριστεράς, μιας Αριστεράς που τόσο συκοφαντήθηκε για εθνική μειοδοσία, θα υιοθετούσε αυτές τις ψευδολογίες. Και ουσιαστικά θα μετατρεπόταν σε εργαλείο για διοχέτευσή τους στην κοινή γνώμη. Κάτι που δυστυχώς έγινε. Το 2004 στο δημοψήφισμα για το σχέδιο Ανάν το 25% του κυπριακού λαού θεωρήθηκαν προδότες και ξενόδουλοι μόνο και μόνο επειδή επιδίωξαν τον τερματισμό της συνεχιζόμενης τουρκοποίησης της Κύπρου. Και το τραγικό ήταν ότι αυτές τις απαράδεκτες φασιστικής υφής κατηγορίες τις μέρες του δημοψηφίσματος του 2004 ενίσχυε με πλάγιο μεν αλλά σαφή τρόπο ο τότε ηγέτης του ΑΚΕΛ».
Το 2017 μετά την αποτυχία του Κραν Μοντανά τα πυρά του στρέφονται κυρίως κατά του Νίκου Αναστασιάδη. Ο οποίος κατηγορείται ότι οδήγησε το Κυπριακό σε τέλμα με μοναδικό στόχο την επανεκλογή του το 2018. Για να εκλεγεί συμπορεύτηκε με τους εθνικιστές και έφτασε στο σημείο να αναιρέσει τον εαυτό του το 2004, να αποδομήσει έμμεσα πλην σαφώς τον Γλαύκο Κληρίδη υποστηρίζοντας τη στάση υπέρ του «Όχι» του Τάσσου Παπαδόπουλου. Η κοινή γνώμη μπερδεύτηκε και «στην αρχή δυσκολεύτηκε» όπως γράφει στη σελίδα 347 «να πιστέψει ότι στο Κραν Μοντανά η κυπριακή ηγεσία με πρωτομάστορα τον Νίκο Αναστασιάδη και παρατρεχάμενο τον Νίκο Χριστοδουλίδη ήταν δυνατόν να έχει κάνει τέτοιους εξωφρενικούς χειρισμούς». Για να συνεχίσει λίγο πιο κάτω: «Ακόμα και οι απορριπτικοί που στήριξαν την επανεκλογή Αναστασιάδη άρχισαν να τον ειρωνεύονται για τις οβιδιακές του μεταμορφώσεις και για το ότι παρουσιαζόταν ως ένθερμος θιασώτης θέσεων που μέχρι προχθές παρουσίαζε ως καταστροφικές για τον τόπο». Σκληρή κριτική ασκεί στον Νίκο Αναστασιάδη και για την πρότασή του στην τουρκική πλευρά για λύση δύο κρατών, κάτι το οποίο αξιοποίησε στο έπακρο η Τουρκία υιοθετώντας την πολιτική της κυριαρχικής ισότητας και εγκαταλείποντας τη λύση ομοσπονδίας.
Τα πρόσωπα
Μέσα από τα κείμενα του Μιχάλη Παπαπέτρου γίνονται συνεχείς αναφορές σε πρόσωπα. Πρόσωπα που τον ενέπνευσαν, πρόσωπα που σεβάστηκε και εκτίμησε και πρόσωπα που τον απογοήτευσαν. Ο Μιχάλης Παπαπέτρου τιμά τον πατέρα του Ματθαίο. Εκφράζει την μεγάλη εκτίμησή του για τον Ανδρέα Ζιαρτίδη, εξ ου και στα παραρτήματα του βιβλίου αναδημοσιεύει άρθρο που έγραψε το 2017 με τίτλο «Η πολιτική παρακαταθήκη του Ανδρέα Ζιαρτίδη». Την ίδια στιγμή εκφράζει τον σεβασμό του για το μυαλό, την ενέργεια και τη φαντασία του Γιώργου Βασιλείου. Επίσης δείχνει μια ιδιαίτερη αγάπη και εκτίμηση για τον Γλαύκο Κληρίδη. Η εκτίμηση για τον Κληρίδη είναι ιδιαίτερη γιατί ιδεολογικά υπήρξαν αντίπαλοι, ωστόσο η δημοκρατικότητα του Γλαύκου, η ανοχή του στη διαφορετική άποψη και το ήθος του ήταν αυτά τα στοιχεία που τον έκαναν να ξεχωρίζει. Ο Μιχάλης Παπαπέτρου δεν χαρίζεται σε πολιτικούς με τους οποίους διαφώνησε και κυρίως θεωρεί ότι δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, όπως ο Σπύρος Κυπριανού, ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο Τάσσος Παπαδόπουλος, ο Δημήτρης Χριστόφιας, ο Νίκος Αναστασιάδης και ο Νίκος Χριστοδουλίδης. Τα σχόλιά του είναι ορισμένες φορές πολύ έντονα, ενίοτε δε και απολαυστικά, αλλά σας αφήνω να τα βρείτε μόνοι σας μέσα από την ανάγνωση του βιβλίου. Τα σχόλια σε αρκετές περιπτώσεις επίσης πλαισιώνονται από μικρές ιστορίες, πολλές από τις οποίες δεν έχουμε ξανακούσει.
Αναστοχασμός
Οι αυτοβιογραφίες δεν μένουν στο «τι έγινε», αλλά εμβαθύνουν στο «τι σημαίνει αυτό τώρα». Πέρα από την κατάργηση των μύθων, το βιβλίο απαντά και στο ερώτημα αν υπήρξαν χαμένες ευκαιρίες στο Κυπριακό. Ξεκινώντας από τις αρχές του 20ού αιώνα η απάντηση είναι καταφατική. Υπήρξαν ευκαιρίες τις οποίες η μικρόνοια των πολιτικών μας ηγεσιών δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει. Σε μια αυτοβιογραφία η απόσταση ανάμεσα στο βιωμένο γεγονός και τη γραφή του, προσφέρει χώρο για στοχασμό και ωριμότητα. Τέλος, μια καλή αυτοβιογραφία αφήνει πίσω της ένα ίχνος νοήματος - όχι απαραίτητα αισιοδοξίας, αλλά κατανόησης. Ο συγγραφέας δείχνει πως μέσα από τις πληγές, τα λάθη και τις επιλογές, διαμορφώθηκε κάτι ουσιαστικό. Ο Μιχάλης ολοκληρώνει την αυτοβιογραφία του με μια τελεία. Όπως λέει στον επίλογό του «Αυτό το βιβλίο αποτελεί την τελευταία πράξη ενεργού συμμετοχής μου στα κοινά». Προσωπικά δεν το πιστεύω αυτό. Σε μερικές βδομάδες αν υπάρξουν εξελίξεις στο Κυπριακό θεωρώ ότι ίσως να έχει να πει ακόμα κάποια πράγματα. Με την ευχή να μπορέσει να ξαναγράψει τον επίλογο του βιβλίου του δίνοντας αυτή τη φορά έναν αισιόδοξο τόνο για την πορεία αυτής της χώρας. Λέει ο Μιχάλης Παπαπέτρου στην αντί επιλόγου κατάληξη του βιβλίου του: «Μπορεί σήμερα να μην διατυπώνω αισιόδοξες προβλέψεις. Δεν υπάρχει όμως άλλη επιλογή από τη συμμετοχή στην πολιτική και δημόσια ζωή, από την ενημέρωση, την κριτική προσέγγιση και τη συλλογική οργανωμένη προσπάθεια. Αυτό είναι το μήνυμα που θέλω να μεταδώσω σε κάθε συμπολίτη μου ιδιαίτερα στους νέους».
*Απόσπασμα από την ομιλία στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Μιχάλη Παπαπέτρου που έγινε την Τρίτη 21/10 στη Δημοσιογραφική Εστία.
