Άγχος, ένταση, νεύρα. Η οδήγηση στην Κύπρο έχει καταντήσει βραχνάς. Οι οδηγοί εγκλωβίζονται σε ουρές, χάνοντας χρόνο, καύσιμα και την υπομονή τους. Πίσω, όμως, από τον εκνευρισμό και την κούραση, διαγράφεται και μια κρίση με πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις, που αγγίζει την οικονομία, τη δημόσια υγεία, την τουριστική εμπειρία και, τελικά, τη βιωσιμότητα του τόπου.
«Το κυκλοφοριακό δεν είναι ένα απλό πρακτικό πρόβλημα. Είναι δομικό και αγγίζει πυλώνες της ανάπτυξης και της καθημερινής ζωής», δηλώνει σε συνέντευξή του στον «Π» ο συγκοινωνιολόγος Ανδρέας Μαρκίδης, πρώην διευθυντής αστικών μεταφορών στο Ηνωμένο Βασίλειο, προειδοποιώντας ότι η χώρα μας κινδυνεύει να βρεθεί αντιμέτωπη με σοβαρές και μόνιμες συνέπειες αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα.
661 ΙΧ ανά 1.000 κατοίκους
Οι αριθμοί, συνηθίζουμε να λέμε, δεν κάνουν ποτέ λάθος. Αντιθέτως, αποτυπώνουν μια πραγματικότητα που δεν φαίνεται πως μπορεί να αλλάξει τα επόμενα χρόνια, αν δεν υπάρξουν ριζικές αλλαγές. Πάνω από το 80% των ημερήσιων μετακινήσεων στην Κύπρο γίνονται με ιδιωτικό αυτοκίνητο, ενώ η χρήση δημόσιων συγκοινωνιών δεν ξεπερνά το 2–3% στα αστικά κέντρα. Η χώρα καταγράφει 661 αυτοκίνητα ανά 1.000 κατοίκους, ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σημαντικά υψηλότερο από χώρες με πολύ μεγαλύτερα δίκτυα δρόμων και πληθυσμιακές πυκνότητες.
Η εξάρτηση από το αυτοκίνητο είναι απόλυτη και, όπως εξηγεί ο κ. Μαρκίδης, αυτή η μονοδιάστατη επιλογή νομοτελειακά οδηγεί σε συμφόρηση, απώλεια χρόνου και κόστος που δεν φαίνεται άμεσα αλλά σε βάθος χρόνου επιβαρύνει την κοινωνία και την οικονομία.
Πρόσφατη έκθεση του «TomTom Traffic Index 2024» κατατάσσει τη Λευκωσία στις πιο «κολλημένες» πόλεις της Ευρώπης, με τον οδηγό να χρειάζεται έως και 40% περισσότερο χρόνο για να διανύσει μια διαδρομή σε ώρες αιχμής.
Επιβαρύνει το ΑΕΠ
Το κυκλοφοριακό δεν είναι μόνο ζήτημα ταλαιπωρίας. Έχει σοβαρό οικονομικό αποτύπωμα. Με βάση διεθνείς μεθοδολογίες για τα «εξωτερικά κόστη μεταφορών», οι συνολικές επιβαρύνσεις για χώρες με ανάλογες συνθήκες φτάνουν το 2% με 3% του ΑΕΠ. Πρόκειται για απώλειες που συνδέονται με καθυστερήσεις, χαμένη παραγωγικότητα, υπερκατανάλωση καυσίμων, φθορές οχημάτων, τροχαία ατυχήματα, κόστος υγείας και περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Όπως σημειώνει ο κ. Μαρκίδης, «η συμφόρηση στραγγαλίζει την οικονομία με αργό αλλά σταθερό ρυθμό. Το βλέπουμε στις χαμένες ώρες εργασίας, στις καθυστερήσεις στις παραδόσεις, στην κόπωση των εργαζομένων αλλά και στις επιπτώσεις στην υγεία από τη ρύπανση. Αυτά δεν αποτυπώνονται άμεσα στα λογιστικά βιβλία αλλά κοστίζουν ακριβά στο σύνολο της κοινωνίας».
Πράσινος φόρος το 2027
Επιπλέον, οι υψηλές τιμές καυσίμων –με την Κύπρο να βρίσκεται συχνά ανάμεσα στις ακριβότερες αγορές της ευρωζώνης– κάνουν το κόστος μετακίνησης ακόμη πιο βαρύ για τα νοικοκυριά.
Σε χώρες όπως η Δανία ή η Σουηδία οι πολίτες δαπανούν αναλογικά πολύ λιγότερα, καθώς μεγάλο μέρος των μετακινήσεών τους γίνεται με μετρό, τραμ ή ποδήλατο, ακόμη και με τα πόδια.
Στο μεταξύ, αξίζει να αναφερθεί ότι από το 2027 θα δημιουργηθεί στην Ευρώπη ένα ξεχωριστό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων ρύπων για τα καύσιμα που χρησιμοποιούνται στις οδικές μεταφορές. Τα δικαιώματα θα επιβαρύνουν τις εταιρείες εισαγωγής καυσίμων, οι οποίες θα το μετακυλούν στους καταναλωτές. Όσο μεγαλύτερη η χρήση ενός συμβατικού μηχανοκίνητου οχήματος τόσο μεγαλύτερο θα είναι το κόστος, με το οποίο εκτιμάται ότι στην Κύπρο θα ανέλθει, ίσως και να ξεπεράσει, τα 15 σεντ το λίτρο. Κάτι που θα αυξήσει σημαντικά το κόστος των διακινήσεών μας.
Επενδύσεις σε κίνδυνο
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η διάσταση της αποτροπής επενδύσεων. Εταιρείες τεχνολογίας, τουρισμού ή εκπαίδευσης δεν αξιολογούν μια πόλη μόνο με οικονομικούς δείκτες αλλά και με βάση την ποιότητα ζωής που προσφέρει.
«Όταν η πόλη Αϊντχόβεν στην Ολλανδία σχεδίαζε στρατηγική για επενδύσεις, το πρώτο συμπέρασμα ήταν απλό: ανάπτυξη θα υπάρξει μόνο με βελτίωση της ποιότητας ζωής. Σχολεία, πάρκα, ποδηλατόδρομοι, λιγότερη κυκλοφορία. Η ποιότητα χτίζει οικονομίες», τονίζει ο κ. Μαρκίδης.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι πολυεθνικές συχνά στρέφονται σε πόλεις όπως το Δουβλίνο, η Βαρκελώνη ή η Βιέννη – αστικά κέντρα με ανεπτυγμένες υποδομές μετακίνησης και εναλλακτικές λύσεις. Κι όσο εμπεδώνεται η βιώσιμη κινητικότητα ανά το παγκόσμιο, αν δεν μπει σε μία τάξη στο κυκλοφοριακό ζήτημα στην Κύπρο, ίσως στο προσεχές μέλλον το κομφούζιο αλλά και η ανυπαρξία εναλλακτικών μέσων μεταφοράς να αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα για ξένους επενδυτές να έρθουν στην Κύπρο. Όσα κι αν είναι τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που έχουμε ως χώρα σε σχέση με τη φορολογία, το κλίμα και την ασφάλεια.
Υγεία σε δοκιμασία
Η πίεση στους δρόμους επιβαρύνει, βεβαίως, και τη δημόσια υγεία. Οι πολίτες ζουν καθημερινά με το άγχος της καθυστέρησης, με απώλεια ελεύθερου χρόνου, ενώ η ατμοσφαιρική ρύπανση και ο θόρυβος έχουν αποδεδειγμένες επιπτώσεις στον οργανισμό.
Μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας συνδέουν την έκθεση σε υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικών ρύπων με αυξημένα περιστατικά άσθματος, καρδιαγγειακών νοσημάτων και πρόωρων θανάτων. Στην Κύπρο, όπου η ηλιοφάνεια και η θερμοκρασία εντείνουν το φαινόμενο των εκπομπών, η καθημερινή μετακίνηση με αυτοκίνητο λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής κινδύνου. Δεν είναι τυχαίο, όπως σημειώνει ο κ. Μαρκίδης, ότι πόλεις όπως η Ουτρέχτη θέτουν ως βασικό κριτήριο για κάθε έργο το ερώτημα «βελτιώνει την υγεία των πολιτών;». Αν η απάντηση είναι αρνητική το έργο απορρίπτεται.
Κοστίζει και η ρύπανση
Πάντως, σύμφωνα με το Σχέδιο Βιώσιμης Κινητικότητας Λευκωσίας, υπολογίζεται ότι μόνο το ετήσιο κόστος ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τη μηχανοκίνητη κυκλοφορία επιβατικών οχημάτων ανέρχεται σε 142.000 ευρώ το 24ωρο, με το ετήσιο κόστος ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις αστικές περιοχές της Λευκωσίας να ακουμπά τα €52 εκατ.
Δρόμος προς το μέλλον
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι λύσεις υπάρχουν. Στη Δανία, μόλις το ένα τρίτο των μετακινήσεων γίνεται με αυτοκίνητο, χάρη στα εκτεταμένα δίκτυα ποδηλατόδρομων και δημόσιων συγκοινωνιών. Στη Βιέννη, πάνω από το 60% των πολιτών διαθέτουν ετήσια κάρτα για το μετρό και το τραμ, με χαμηλό κόστος, μόλις 1 ευρώ την ημέρα.
Στην Κύπρο, η εισαγωγή «έξυπνων» λεωφορείων, η δημιουργία ταχέων διαδρόμων δημόσιων μεταφορών και η ενίσχυση της μικροκινητικότητας (ηλεκτρικά ποδήλατα, scooters) αλλά και η κατασκευή σύγχρονων πεζοδρομίων, στα αστικά κέντρα κυρίως, θα μπορούσαν να αποδώσουν σημαντικά. Παρ' όλα αυτά ο Κύπριος δεν λέει να αφήσει το τιμόνι.
Αυτό θα γίνει μόνο όταν οι κυβερνήσεις αποφασίσουν να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη και εντάξουν στο κυκλοφοριακό σύστημα σύγχρονες δημόσιες μεταφορές που θα διευκολύνουν πραγματικά τους πολίτες και θα προσθέτουν στην ποιότητα ζωής τους. Γιατί ποιος πραγματικά θα αφήσει την άνεση του αυτοκινήτου του για να πάρει το λεωφορείο όταν με αυτό θα δαπανήσει πολύ περισσότερο χρόνο;
Όπως τονίζει ο δρ Μαρκίδης, «η κυκλοφοριακή συμφόρηση είναι αποτέλεσμα επιλογών. Και μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο μέσα από μία νέα προσέγγιση».
Πεζόδρομοι και εμπορική κίνηση
Η κατάρρευση των εμπορικών κέντρων των πόλεων (High Streets) δεν είναι κυπριακό αλλά διεθνές φαινόμενο, που έχει ενταθεί μετά την πανδημία. Ειδικοί τονίζουν πως η αιτία κατ’ ουδένα λόγο είναι οι αλλαγές στους δρόμους, οι πεζοδρομήσεις ή η απαγόρευση χρήσης οχημάτων εντός αυτών. Για παράδειγμα, στη Λευκωσία, η γεωγραφική διαίρεση της πόλης την καθιστά «περιφέρεια» γεωγραφικά και όχι κέντρο.
Η λύση, σύμφωνα με ειδικούς, δεν είναι η επιστροφή των αυτοκινήτων, όπως ζητείται από διάφορους φορείς για τη λεωφόρο Μακαρίου στη Λευκωσία, αλλά η στρατηγική επανατοποθέτηση του κέντρου ως χώρου κατοίκησης, εργασίας, εμπειρίας και αναψυχής, με ποιότητα δημόσιου χώρου.
Σε αυτό το πλαίσιο φέρνουν ως παράδειγμα τη συζήτηση για πεζοδρόμηση της Oxford Street στο Λονδίνο ως τακτικής ανατροπής της περαιτέρω παρακμής του δρόμου και της περιοχής.
