***«Η ΤΝ δεν γνωρίζει όπως γνωρίζει ένας άνθρωπος. Μιμείται. Χειρίζεται τον λόγο με άνεση, συχνά με εντυπωσιακή συνοχή, αλλά πίσω από τις λέξεις δεν υπάρχει βίωμα, μνήμη συναισθήματος, πρόθεση ή αγωνία»
***«Αν παραχωρήσουμε στο ChatGPT την κρίση, χάνουμε το ουσιώδες. Αν το εντάξουμε σε μια διαδικασία δημιουργικότητας, μεθοδικού ελέγχου και ευθύνης, κερδίζουμε χρόνο και διαύγεια»
***«Η υψηλή και ανεξέλεγκτη έκθεση σε οθόνες έχει συσχετιστεί με υστερήσεις στη γλωσσική και στην επίλυση προβλημάτων στα πρώτα χρόνια»
***«Η μηχανή δεν μας αδρανοποιεί από μόνη της. Εμείς την αφήνουμε να το κάνει όταν παραιτούμαστε από την ευθύνη της κρίσης»
***«Η επιτακτική ανάγκη για επικαιροποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων στην Κύπρο είναι πλέον φανερή. Η πληροφορική και η ΤΝ δεν είναι ‘‘άλλα δύο μαθήματα’’. Είναι οριζόντιες δεξιότητες»
***«Η εκπαίδευση, όπως είναι σήμερα, προετοιμάζει για την αποστήθιση και την τυποποιημένη απάντηση, όχι για την αναμέτρηση με το αβέβαιο και το σύνθετο. Η ΤΝ μάς αναγκάζει να αναμετρηθούμε με αυτό ακριβώς το έλλειμμα»
***«Η ΤΝ δεν φέρει συνείδηση, ευθύνη ή λογοδοσία. Μια ‘‘απόφαση’’ από ΤΝ είναι πάντα το προϊόν πιθανοτήτων, όχι κρίσης»
***«Όπως η κοινωνία έθεσε κανόνες στην ιατρική, στη φαρμακοβιομηχανία, στην ενέργεια, έτσι και η ΤΝ απαιτεί διαφάνεια, ιχνηλασιμότητα, λογοδοσία»
***«Η τεχνολογία δεν μπορεί να προηγείται της ηθικής. Αν δεν χαράξουμε γραμμές, η αγορά θα το κάνει για εμάς»
***«Ο τρόπος του πολιτεύεσθαι αλλάζει. Η πολιτική θα περνά μέσα από αλγοριθμικά φίλτρα που ενισχύουν ό,τι προκαλεί συναίσθημα, αγανάκτηση, φόβο»
***«Ο πολιτικός που θα επιμείνει μόνον στον παραδοσιακό λόγο, χωρίς κατανόηση των νέων μέσων, θα μιλά σε κενό. Ο πολίτης που θα αρκείται σε ό,τι του σερβίρουν τα δίκτυα, θα χάνει την ικανότητα να αμφισβητεί»
***«Η μεγάλη πρόκληση είναι η φαντασία. Το σύνθημα ‘‘Φαντασία στην Εξουσία’’ υποδήλωνε κάποτε την τόλμη να ονειρευτούμε άλλους δρόμους»
***«Αν η τεχνολογία μετατραπεί σε κυρίαρχο εργαλείο παραγωγής εικόνων, ιδεών και προτάσεων, κινδυνεύουμε να την αφήσουμε να ορίσει εκείνη τι μπορούμε να φανταστούμε»
***«Η ΤΝ μάς προσφέρει τεράστιο ορίζοντα δημιουργίας, αλλά μόνον αν τη χρησιμοποιήσουμε για να ανοίξουμε τη δική μας φαντασία, όχι για να την εκχωρήσουμε»
***«Τα social media είναι το νέο εργαστήρι της συλλογικής ‘‘αλήθειας’’. Αν αφήσουμε τα ‘‘likes’’ και τα ‘‘shares’’ να καθορίζουν τι είναι σημαντικό, η δημοκρατία μας θα στηρίζεται στην ταχύτητα του αντίχειρα, όχι στην βαρύτητα της σκέψης»
***«Η τεχνολογία δεν αντικαθιστά την πολιτική, την εκθέτει. Και μας καλεί, πολίτες και πολιτικούς μαζί, να αποδείξουμε αν διαθέτουμε ακόμη τη φαντασία και την κριτική δύναμη να την κρατήσουμε στην υπηρεσία του ανθρώπου»
***«Σε δέκα χρόνια θα δουλεύουμε πλάι σε ρομποτικά συστήματα που θα έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται, να μαθαίνουν, να συνεργάζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι χάνεται ο άνθρωπος»
***«Ο άνθρωπος καλείται να βρει ξανά τον ρόλο του: όχι στην εκτέλεση ρουτίνας, αλλά στη φαντασία, στην κρίση, στη σύνθεση»
***«Η άμυνα μας σε αυτή τη συναρπαστική εξέλιξη δεν μπορεί να είναι άρνηση ούτε φόβος. Είναι η συνεχής εκπαίδευση»
***«Η ΤΝ δεν είναι το τέλος της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι η αρχή ενός νέου κεφαλαίου που θα γραφτεί με τον δικό μας νου»
Η συναρπαστική τεχνητή νοημοσύνη και εφαρμογές της, όπως το ChatGPT, αλλάζουν ριζικά τον κόσμο μας: τον τρόπο με τον οποίο εργαζόμαστε, μαθαίνουμε, επικοινωνούμε. Στην εκπαίδευση, μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο υποστήριξης και εξατομικευμένης μάθησης. Στην πολιτική, επηρεάζει την πληροφόρηση, το δημόσιο λόγο και διάλογο. Στην ιατρική μετατρέπεται σε ψηφιακό βοηθό, που μπορεί να απλοποιήσει σύνθετες διαδικασίες. Ανάλογα σε όλα τα επαγγέλματα. Οι μηχανές ξαναγράφουν τη σχέση μας με τη γνώση, την εξουσία και το είναι μας.
Ο ακαδημαϊκός Σάββας Χατζηχριστοφής, μίλησε στον «Π» γι αυτή τη σπουδαία ανακάλυψη που διαμορφώνει και μεταμορφώνει την εποχή μας και τρυπώνει σε αίθουσες διδασκαλίας, σε πολιτικά πάνελ, σε οθόνες κινητών, στις σκέψεις μας και, ταυτόχρονα, όπως όλες οι ραγδαίες εξελίξεις, γεννά και προβληματισμούς για τη δεοντολογία, τη διαφάνεια και τη χρήση της τεχνολογίας με κοινωνική ευθύνη/υπευθυνότητα. Ο Δρ Χατζηχριστοφής είναι Αντιπρύτανης Έρευνας & Καινοτομίας, και Καθηγητής Τεχνητής Νοημοσύνης στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις της Πάφου. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη διασταύρωση της τεχνητής νοημοσύνης, της όρασης υπολογιστών και της ρομποτικής και έχει συμμετάσχει σε πολλά έργα Ε&Α που χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς οργανισμούς. Είναι μέλος της εθνικής επιτροπής τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ task force) της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Μίμηση τού νου
Πώς ορίζεται η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και το ChatGPT; Είναι εργαλείο στα χέρια μας ή ένας εν δυνάμει αντικαταστάτης του ανθρώπινου νου;
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι η επίμονη προσπάθεια τού ανθρώπου να αποτυπώσει σε μηχανές, όψεις της σκέψης του. Όχι την ίδια τη σκέψη, ούτε τη συνείδηση. Πρόκειται για προσομοίωση που μαθαίνει από δεδομένα και συνθέτει απαντήσεις με κανόνες και πρότυπα. Ο Alan Turing το είπε απλά το 1950 με το παιχνίδι της μίμησης. Αν μια μηχανή μπορεί να μας πείσει στη συνομιλία, τότε την αποκαλούμε ευφυή. Ακόμη και τότε, ο στόχος δεν ήταν ένας δεύτερος άνθρωπος, αλλά μία λειτουργική μίμηση συγκεκριμένων πτυχών του νου. Το ChatGPT είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένα γλωσσικό μοντέλο που έχει εκπαιδευτεί σε τεράστια σώματα κειμένων και προβλέπει την επόμενη λέξη με βάση την προηγούμενη. Δεν γνωρίζει όπως γνωρίζει ένας άνθρωπος. Μιμείται. Χειρίζεται τον λόγο με άνεση, συχνά με εντυπωσιακή συνοχή, αλλά πίσω από τις λέξεις δεν υπάρχει βίωμα, μνήμη συναισθήματος, πρόθεση ή αγωνία.
Είναι, λοιπόν, εργαλείο ή υποψήφιος αντικαταστάτης του ανθρώπινου νου;
Η απάντηση, για μένα, είναι καθαρή. Ο νους δεν εξαντλείται σε πληροφορία και υπολογισμό. Δημιουργεί, αμφισβητεί, κάνει λάθη που γίνονται άλματα. Η τεχνητή νοημοσύνη στέκει δίπλα στα μεγάλα εργαλεία του πολιτισμού, όπως η πένα, το μικροσκόπιο, το τηλέφωνο. Η αξία της κρίνεται από τη χρήση μας. Αν παραιτηθούμε από την άσκηση της κρίσης, το πρόβλημα δεν είναι η μηχανή αλλά η δική μας αδράνεια. Αντίθετα, αν τη δούμε ως συμπαίκτη στο παιχνίδι της μίμησης, μπορεί να μας βοηθήσει να φωτίσουμε το ουσιώδες. Όχι απλώς τι είναι νοημοσύνη, μα τι σημαίνει να είμαστε άνθρωποι. Σε αυτή την κατεύθυνση οφείλουμε να κινηθούμε. Με περιέργεια, μέτρο, και ευθύνη.
Ισχυρός συνεργάτης
Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος του ChatGPT;
Στον πυρήνα του, το ChatGPT λειτουργεί ως ενισχυτικό πεδίο σκέψης και γλώσσας. Αποσαφηνίζει αιτήματα, προτείνει δομές, παράγει πρώτα προσχέδια, δοκιμάζει εναλλακτικές διατυπώσεις, αναδεικνύει κρυμμένες παραδοχές. Είναι ένα φορητό εργαστήριο κειμένου που επιτρέπει γρήγορες νοητικές δοκιμές πριν από τη δημόσια έκθεση μιας ιδέας. Δεν καταργεί την ανθρώπινη κρίση, την υποχρεώνει να ασκηθεί πιο συνειδητά.
Γιατί απαντά με τόση αυτοπεποίθηση και πόση εμπιστοσύνη μπορούμε να του έχουμε;
Η αίσθηση αυτοπεποίθησης στις απαντήσεις του δεν είναι απόδειξη αλήθειας. Προκύπτει από τον σχεδιασμό και την εκπαίδευσή του, που δίνουν προτεραιότητα στη χρησιμότητα, τη σαφήνεια και τη ροή. Η εύληπτη, αποφασιστική διατύπωση υπηρετεί την αναγνωσιμότητα και την εμπειρία του χρήστη. Η ευφράδεια όμως δεν ισοδυναμεί με τεκμηρίωση. Εδώ χρειάζεται η δική μας παιδεία του ερωτάν και του ελέγχειν. Η εμπιστοσύνη πρέπει να είναι στρωματοποιημένη και να ακολουθεί το ρίσκο της περίστασης. Σε ιδεοπαραγωγή, γλωσσική επιμέλεια, περίληψη και οργάνωση υλικού, το εργαλείο αποδίδει εξαιρετικά όταν υπάρχει ανθρώπινη επίβλεψη. Σε πεδία με ευθύνη και συνέπειες, όπως ιατρικές, νομικές ή πολιτικές αποφάσεις, απαιτείται διασταύρωση με αξιόπιστες πηγές, σαφήνεια παραδοχών και τελική κρίση από ειδικούς. Βοηθά να θέτουμε από την αρχή καθαρό σκοπό και κοινό, να ζητούμε αιτιολόγηση όπου είναι διαθέσιμη, να ελέγχουμε ημερομηνίες και ονόματα, να κάνουμε αυτόνομους ελέγχους στα κρίσιμα σημεία. Με αυτή τη στάση, το ChatGPT γίνεται ισχυρός συνεργάτης γραφείου και σκέψης. Το αξιοποιούμε για να γυαλίσουμε την έκφραση, να οργανώσουμε το χάος, να δοκιμάσουμε επιχειρήματα. Αν του παραχωρήσουμε την κρίση, χάνουμε το ουσιώδες. Αν το εντάξουμε σε μια διαδικασία δημιουργικότητας, μεθοδικού ελέγχου και ευθύνης, κερδίζουμε χρόνο και διαύγεια χωρίς να εκχωρούμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια της απόφασης.
Ευθύνη της κρίσης
Μπορεί η χρήση του ChatGPT να αδρανοποιήσει τον νου;
Θα το πω καθαρά. Ασπάζομαι τον φόβο, γιατί οι άνθρωποι προκρίνουμε τις εύκολες λύσεις και χαλαρώνουμε την επαγρύπνηση. Η ιατρική το έχει δείξει παραδειγματικά. Με την προσθήκη συστημάτων ΤΝ στη μαστογραφία, παρατηρήθηκε «automation bias» που μετατόπισε την απόδοση των ακτινολόγων σε χειρότερα σημεία, επηρεάζοντας ακόμη και έμπειρους αναγνώστες. Τα δεδομένα είναι συγκεκριμένα, όχι θεωρητικά.
Πώς θα επηρεαστεί η γλωσσική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών όταν όλα είναι έτοιμα και προσβάσιμα, χωρίς ανθρώπινη αλληλεπίδραση;
Στα παιδιά, ο κίνδυνος μεγαλώνει όταν η τεχνητή νοημοσύνη «γυαλίζει» τον λόγο και μειώνει την τριβή. Η υψηλή και ανεξέλεγκτη έκθεση σε οθόνες έχει συσχετιστεί με υστερήσεις στη γλωσσική και στην επίλυση προβλημάτων στα πρώτα χρόνια, ενώ μεταναλύσεις δείχνουν ότι τόσο η ποσότητα όσο και το πλαίσιο της θέασης επηρεάζουν τα αποτελέσματα. Το συμπέρασμα δεν είναι πανικός αλλά παιδαγωγική οργάνωση, ενεργή παρουσία ενηλίκων, σαφές περιεχόμενο.
Είναι η ΤΝ το «τέλος» της κριτικής σκέψης;
Η ΤΝ δεν είναι το τέλος της κριτικής σκέψης. Μπορεί να γίνει θρυαλλίδα της. Προτείνω μια απλή διδακτική τελετουργία. Η τάξη χωρίζεται σε δύο ομάδες, υπέρ και κατά της χρήσης κινητών στο σχολείο. Κάθε ομάδα χρησιμοποιεί για λίγα λεπτά το ChatGPT για να συγκεντρώσει επιχειρήματα, αντεπιχειρήματα και παραπομπές. Οι ρόλοι κατανέμονται (ομιλητής, ελεγκτής πηγών, ανιχνευτής λογικών σφαλμάτων). Ακολουθεί δομημένος ρητορικός αγώνας με αρχικές θέσεις, ανασκευές και διασταυρωτικές ερωτήσεις. Στο τέλος οι ομάδες αλλάζουν πλευρά και κλείνουν με σύντομο αναστοχαστικό κείμενο. Η έρευνα για τη διδακτική του debate δείχνει βελτίωση στην ανάλυση, στη σύνθεση και στην αξιολόγηση επιχειρημάτων όταν το πλαίσιο είναι αυστηρό και οι πηγές ελέγχονται. Η μηχανή δεν μας αδρανοποιεί από μόνη της. Εμείς την αφήνουμε να το κάνει όταν παραιτούμαστε από την ευθύνη της κρίσης. Με κανόνες, επιμέλεια πηγών και ρητορικούς αγώνες, η ΤΝ γίνεται αφορμή για βαθύτερη σκέψη.
Homework και ΑΙ
Ποιες αλλαγές φέρνουν η ΤΝ/ΑΙ και το ChatGPT στο σχολείο και το πανεπιστήμιο; Έχει εισέλθει ο νέος τρόπος σκέψης στο κυπριακό σχολείο ή κινδυνεύει να χαθεί η κριτική σκέψη;
Χωρίς άμεσες αλλαγές κινδυνεύουμε να χάσουμε τον έλεγχο. Αν συνεχίσουμε να θεωρούμε την κατ’ οίκον εργασία βασικό κομμάτι της μαθησιακής διαδικασίας, τότε έχουμε ήδη χάσει το στοίχημα. Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει τα δεδομένα. Το homework, θέλουμε δεν θέλουμε, θα γίνεται με τη βοήθειά της. Η διδασκαλία, λοιπόν, πρέπει να επιστρέψει εκεί όπου ανήκει: μέσα στην τάξη. Η ΤΝ επιβάλλει ολοήμερα σχολεία, περισσότερο χρόνο για συνεργατική έρευνα, κριτικό διάλογο και βιωματικές εμπειρίες. Η εργασία στο σπίτι μπορεί να παραμείνει χώρος εξάσκησης, αλλά όχι χώρος μάθησης. Η επιτακτική ανάγκη για επικαιροποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων στην Κύπρο είναι πλέον φανερή. Η πληροφορική και η ΤΝ δεν είναι «άλλα δύο μαθήματα». Είναι οριζόντιες δεξιότητες που πρέπει να ενσωματώνονται σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα. Από τη γλώσσα μέχρι τη φυσική, από τη λογοτεχνία μέχρι την ιστορία. Η διδασκαλία του Καζαντζάκη, για παράδειγμα, δεν είναι μόνον επαφή με υψηλή λογοτεχνία, αλλά και ευκαιρία για δημιουργία με πολλαπλά μέσα: τα παιδιά διαβάζουν, παράγουν εικόνες με εργαλεία ΤΝ, απλοποιούν κείμενα, γράφουν δικά τους, εικονογραφούν ή μελοποιούν σκηνές. Η λογοτεχνία ζωντανεύει, ενώ οι μαθητές καλλιεργούν κριτική και δημιουργική σκέψη. Κι όμως, στην Κύπρο μιλάμε χρόνια για «κριτική σκέψη», αλλά στην πράξη τα δώδεκα χρόνια φοίτησης λειτουργούν ως προθάλαμος εισαγωγικών εξετάσεων. Αυτή η λογική αντανακλά και τη νοοτροπία της κοινωνίας μας. Πόσο συχνά αμφισβητούμε; Πόσο συχνά προβληματιζόμαστε πραγματικά; Η εκπαίδευση, όπως είναι σήμερα, προετοιμάζει για την αποστήθιση και την τυποποιημένη απάντηση, όχι για την αναμέτρηση με το αβέβαιο και το σύνθετο. Η ΤΝ μάς αναγκάζει να αναμετρηθούμε με αυτό ακριβώς το έλλειμμα.
Συνεπώς, πώς αλλάζει η διδασκαλία και ο ρόλος των εκπαιδευτικών και των γονιών;
Ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι να μεσολαβούν, να οργανώνουν, να προκαλούν κριτικό στοχασμό. Ο ρόλος των γονιών είναι εξίσου καθοριστικός: να καλλιεργούν στο σπίτι κουλτούρα ερωτήσεων, όχι απλής κατανάλωσης. Να μαθαίνουν στα παιδιά ότι η ΤΝ είναι εργαλείο, όχι υποκατάστατο της κρίσης τους. Αν δεν δράσουμε τώρα, το σχολείο θα κατρακυλήσει σε μια εκπαίδευση έτοιμων λύσεων που θα φτωχύνει τη σκέψη. Αν όμως οργανώσουμε την εκπαίδευση με όραμα και ευθύνη, η ΤΝ μπορεί να γίνει ο πιο πολύτιμος μας σύμμαχος. Όχι απειλή, αλλά καταλύτης για μια νέα παιδεία, πιο κριτική, πιο δημιουργική, πιο ανθρώπινη.
Περί τεχνολογικής ηθικής
Υπάρχει ηθική στην τεχνολογία; Ποια είναι η ηθική διάσταση της ΤΝ; Χρειάζεται νομική και πολιτική ρύθμιση της ΤΝ και γιατί;
Θα απαντήσω πρώτα με μια διαπίστωση: η τεχνολογία από μόνη της δεν έχει ηθική. Δεν γνωρίζει το «καλό» και το «κακό». Η ηθική γεννιέται στον τρόπο που τη σχεδιάζουμε, τη χρησιμοποιούμε και -κυρίως- στον τρόπο που την εντάσσουμε στην κοινωνία. Η τεχνητή νοημοσύνη, ως καθρέφτης των δεδομένων μας, κληρονομεί προκαταλήψεις, ανισότητες και παραλείψεις. Ό,τι υπάρχει στον κόσμο των ανθρώπων μεταφέρεται, μεγεθύνεται και επανακυκλοφορεί μέσα από τα μοντέλα της. Εδώ αρχίζει η ηθική της διάσταση.
Μπορεί η ΤΝ να πάρει «ανθρώπινες» αποφάσεις;
Αυτό το ερώτημα είναι παραπλανητικό. Μπορεί να παράγει αποτελέσματα που μοιάζουν με αποφάσεις, αλλά δεν φέρει συνείδηση, ευθύνη ή λογοδοσία. Μια «απόφαση» από ΤΝ είναι πάντα το προϊόν πιθανοτήτων, όχι κρίσης. Η γραμμή πρέπει να μπαίνει ακριβώς εκεί: στα πεδία όπου το αποτέλεσμα αγγίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα και την ίδια τη ζωή. Εκπαίδευση, υγεία, δικαιοσύνη, εργασία δεν μπορούν να εκχωρηθούν σε μηχανές. Η ΤΝ μπορεί να προτείνει, να βοηθά, να φωτίζει εναλλακτικές. Την τελική κρίση όμως οφείλει να την έχει ο άνθρωπος. Γι’ αυτό χρειάζεται και νομική και πολιτική ρύθμιση. Όχι για να σταματήσουμε την καινοτομία, αλλά για να τη φέρουμε σε λογαριασμό απέναντι στον πολίτη. Όπως η κοινωνία έθεσε κανόνες στην ιατρική, στη φαρμακοβιομηχανία, στην ενέργεια, έτσι και η ΤΝ απαιτεί διαφάνεια, ιχνηλασιμότητα, λογοδοσία. Η Ευρώπη ήδη κινείται με το AI Act, ταξινομώντας χρήσεις σε επίπεδα κινδύνου. Στον πυρήνα όμως παραμένει η ίδια αρχή: η τεχνολογία δεν μπορεί να προηγείται της ηθικής. Αν δεν χαράξουμε γραμμές, η αγορά θα το κάνει για εμάς. Και τότε το ερώτημα δεν θα είναι αν υπάρχει ηθική στην τεχνολογία, αλλά αν υπάρχει ακόμη ηθική στην κοινωνία που τη χρησιμοποιεί.
AI/ChatGPT και πολιτική
Πώς μπορούν ΤΝ και ChatGPT να επηρεάσουν την πολιτική, τους πολιτικούς και τους πολίτες;
Η ΤΝ/ΑΙ και το ChatGPT έχουν ήδη εισβάλει στον χώρο της πολιτικής, συχνά σιωπηλά. Από τη μια πλευρά, διευκολύνουν την ανάλυση δεδομένων, την αποτύπωση κοινωνικών τάσεων, την ταχύτερη προετοιμασία πολιτικών λόγων και προγραμμάτων. Μπορούν να βοηθήσουν έναν πολιτικό να επικοινωνεί πιο άμεσα με τον πολίτη, να εξηγεί περίπλοκα ζητήματα με κατανοητό τρόπο, να ακούει ταυτόχρονα πολλές φωνές. Από την άλλη, η ίδια τεχνολογία ανοίγει τον δρόμο για υπερπαραγωγή λόγου χωρίς ουσία, για μαζική δημιουργία παραπλανητικών αφηγήσεων, για μια πολιτική σκηνή όπου το περιτύλιγμα υπερισχύει της ευθύνης.
ΑΙ στην Εξουσία;
Θα αλλάξει ο τρόπος του πολιτεύεσθαι; Μήπως η τεχνολογία αντικαθιστά τη φαντασία, μετατρέποντας το «Φαντασία στην Εξουσία» σε «ΤΝ στην Εξουσία»;
Ο τρόπος του πολιτεύεσθαι αλλάζει. Η πολιτική δεν θα περιορίζεται σε συζητήσεις στη Βουλή ή σε συγκεντρώσεις. Θα περνά μέσα από αλγοριθμικά φίλτρα που ενισχύουν ό,τι προκαλεί συναίσθημα, αγανάκτηση, φόβο. Ο πολιτικός που θα επιμείνει μόνον στον παραδοσιακό λόγο, χωρίς κατανόηση των νέων μέσων, θα μιλά σε κενό. Ο πολίτης που θα αρκείται σε ό,τι του σερβίρουν τα δίκτυα, θα χάνει την ικανότητα να αμφισβητεί. Η μεγάλη πρόκληση είναι η φαντασία. Το σύνθημα «Φαντασία στην Εξουσία» υποδήλωνε κάποτε την τόλμη να ονειρευτούμε άλλους δρόμους. Αν η τεχνολογία μετατραπεί σε κυρίαρχο εργαλείο παραγωγής εικόνων, ιδεών και προτάσεων, κινδυνεύουμε να την αφήσουμε να ορίσει εκείνη τι μπορούμε να φανταστούμε. Η ΤΝ μάς προσφέρει τεράστιο ορίζοντα δημιουργίας, αλλά μόνον αν τη χρησιμοποιήσουμε για να ανοίξουμε τη δική μας φαντασία, όχι για να την εκχωρήσουμε.
Τι κερδίζουμε και τι χάνουμε από τη συλλογική «αλήθεια» των social media;
Τα social media είναι το νέο εργαστήρι της συλλογικής «αλήθειας». Κερδίζουμε την αμεσότητα, τη δυνατότητα πολλών φωνών να ακούγονται ταυτόχρονα, την ταχύτητα της πληροφορίας. Χάνουμε όμως τη διαμεσολάβηση, την ψύχραιμη ερμηνεία, την ιεράρχηση της σημασίας. Αν αφήσουμε τα «likes» και τα «shares» να καθορίζουν τι είναι σημαντικό, η δημοκρατία μας θα στηρίζεται στην ταχύτητα του αντίχειρα, όχι στην βαρύτητα της σκέψης. Η τεχνολογία δεν αντικαθιστά την πολιτική, την εκθέτει. Και μας καλεί, πολίτες και πολιτικούς μαζί, να αποδείξουμε αν διαθέτουμε ακόμη τη φαντασία και την κριτική δύναμη να την κρατήσουμε στην υπηρεσία του ανθρώπου.
_______________________
ΑΙ, ρομποτική και όραση υπολογιστών
Ερωτηθείς ο Σάββας Χατζηχριστοφής για το «πώς συνεργάζονται η ΑΙ/ΤΝ, η ρομποτική και η όραση υπολογιστών σε σύγχρονα συστήματα», απάντησε ότι αυτά δεν είναι πια ξεχωριστά πεδία, αλλά αρμοί ενός κοινού σώματος. «Στη βιομηχανία, η όραση υπολογιστών επιτρέπει στα ρομπότ να αναγνωρίζουν αντικείμενα με ακρίβεια χιλιοστού και η ΤΝ να προσαρμόζει τις κινήσεις τους σε πραγματικό χρόνο. Στην ιατρική, ρομποτικά συστήματα χειρουργικής, καθοδηγούμενα από αλγορίθμους ανάλυσης εικόνας, εκτελούν επεμβάσεις με ελάχιστη παρέμβαση. Στη γεωργία, drones με όραση και ΤΝ, εντοπίζουν ασθένειες στα φυτά πριν γίνουν ορατές στον αγρότη. Στην καθημερινότητα, αυτόνομη οδήγηση και ‘‘έξυπνες’’ υποδομές δείχνουν τι σημαίνει η σύμπραξη αυτών των τριών τεχνολογιών» συμπλήρωσε.
Ένα παράδειγμα;
Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα έρχεται από την αιχμή της επιστήμης. Το 2024, το Νόμπελ Χημείας απονεμήθηκε στον Demis Hassabis και τον John Jumper για την ανάπτυξη του AlphaFold, ενός συστήματος τεχνητής νοημοσύνης ικανό να προβλέψει με εντυπωσιακή ακρίβεια τη δομή σχεδόν όλων των γνωστών πρωτεϊνών. Μαζί τους διακρίθηκε ο David Baker, για την ικανότητα να σχεδιάζει νέες πρωτεΐνες με υπολογιστικά μέσα. Η σημασία είναι κολοσσιαία. Η AlphaFold προχώρησε την ιατρική κατά δεκαετίες, επιταχύνοντας τη φαρμακευτική έρευνα, την κατανόηση της αντίστασης στα αντιβιοτικά και τη δημιουργία νέων ενζύμων για την ανακύκλωση πλαστικών. Η πρόοδος αυτή δείχνει ότι όταν η ΤΝ συνεργάζεται με την ανθρώπινη έρευνα, δεν απαντά απλώς σε ερωτήματα, αλλά ανοίγει εντελώς νέους δρόμους σκέψης.
Πώς θα είναι ο κόσμος μας σε 10 χρόνια με την παρουσία της ΤΝ;
Ο κόσμος μας σε δέκα χρόνια θα είναι ριζικά διαφορετικός. Θα ζούμε σε περιβάλλον όπου τα μηχανήματα θα αντιλαμβάνονται εικόνες, φωνές, χειρονομίες. Θα δουλεύουμε πλάι σε ρομποτικά συστήματα που θα έχουν την ικανότητα να προσαρμόζονται, να μαθαίνουν, να συνεργάζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι χάνεται ο άνθρωπος. Σημαίνει ότι ο άνθρωπος καλείται να βρει ξανά τον ρόλο του: όχι στην εκτέλεση ρουτίνας, αλλά στη φαντασία, στην κρίση, στη σύνθεση.
Ποια μπορεί να είναι η άμυνά μας σε αυτή τη συναρπαστική εξέλιξη;
Η άμυνα μας σε αυτή τη συναρπαστική εξέλιξη δεν μπορεί να είναι άρνηση ούτε φόβος. Είναι η συνεχής εκπαίδευση. Η προσαρμογή, η καλλιέργεια κριτικών δεξιοτήτων, η ικανότητα να χρησιμοποιούμε τα εργαλεία χωρίς να μας καταπίνουν. Αν παραμείνουμε θεατές, θα βρεθούμε απ’ έξω. Αν γίνουμε συμμέτοχοι, θα κερδίσουμε. Γιατί η ΤΝ δεν είναι το τέλος της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι η αρχή ενός νέου κεφαλαίου που θα γραφτεί με τον δικό μας νου, τη δική μας φαντασία και τη δική μας ευθύνη.
