Στο τελικό στάδιο επιλογής των έργων που θα υποβάλει μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου, στις 30/11, για ένταξη στο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πρόγραμμα SAFE (Support to Ammunition and Defence Equipment), βρίσκεται η Κυπριακή Δημοκρατία. Η λίστα των έργων θα συζητηθεί και στο Κυπριακό Συμβούλιο Αμυντικής Βιομηχανίας. Πρόεδρος του Συμβουλίου είναι ο υπουργός Άμυνας και συμμετέχουν ως μέλη, μεταξύ άλλων, οι πρόεδροι ΚΕΒΕ, ΟΕΒ και Συνδέσμου Αμυντικής Βιομηχανίας.
Το χρηματοδοτικό εργαλείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο την ενίσχυση της κοινής αμυντικής ικανότητας των κρατών μελών, προσφέρει στην Κύπρο πρόσβαση σε ευρωπαϊκή δανειοδότηση έως 1,18 δισ. ευρώ, με προνομιακό επιτόκιο. Το επιτόκιο δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί αλλά αναμένεται ότι θα είναι χαμηλό για όλα τα κράτη μέλη.
Έργα-επενδύσεις αιχμής για την Κύπρο είναι η αναβάθμιση της αεροπορικής βάσης «Ανδρέας Παπανδρέου» στην Πάφο και η ναυτική βάση στο Μαρί. Οι δύο αυτές εγκαταστάσεις θεωρούνται κρίσιμα σημεία του αμυντικού πλέγματος υποδομών στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς μπορούν να παρέχουν στρατηγική υποστήριξη σε επιχειρήσεις επιτήρησης, ανθρωπιστικών αποστολών και θαλάσσιας ασφάλειας.
Η αναβάθμιση της βάσης «Ανδρέας Παπανδρέου» αναμένεται να περιλαμβάνει επέκταση των διαδρόμων, νέες τεχνολογικές εγκαταστάσεις υποστήριξης UAV (μη επανδρωμένων αεροσκαφών) και βελτιωμένα συστήματα παρακολούθησης και ασφάλειας. Αντίστοιχα, στο Μαρί, το σχέδιο αναβάθμισης στοχεύει σε επέκταση των λιμενικών εγκαταστάσεων, νέες αποθήκες καυσίμων, συστήματα πυρασφάλειας και ψηφιακής διασύνδεσης με τις υποδομές του Ευρωπαϊκού Συστήματος Θαλάσσιας Επιτήρησης (MARSUR).
Για αυτά τα δύο έργα υπάρχουν συζητήσεις με ΗΠΑ και Γαλλία για τη συμμετοχή τους στη χρηματοδότηση των έργων αναβάθμισης. Αν υπάρξει κατάληξη θα αφαιρεθούν από τη λίστα του SAFE.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αξιολογήσει τα εν λόγω εθνικά σχέδια, με στόχο την πραγματοποίηση των πρώτων εκταμιεύσεων στις αρχές του 2026.
Τοπική βιομηχανία
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στην εμπλοκή κυπριακών εταιρειών, καθώς το τοπικό οικοσύστημα είναι πολλά υποσχόμενο, με ανάπτυξη συστημάτων drones, τηλεπικοινωνιών και λοιπού αμυντικού εξοπλισμού.
Η ένταξη έργων στο SAFE προϋποθέτει συνεργασία με τουλάχιστον άλλο ένα κράτος μέλος. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Π», υπάρχει ήδη συνεργασία με Γαλλία και Ελλάδα και είναι σε εξελίξη συζητήσεις με Πολωνία και Τσεχία.
Η χρηματοδότικη υποστήριξη του SAFE και οι συνεργασίες με άλλα κράτη μέλη μπορούν να οδηγήσουν στη συγκρότηση ενός ολοκληρωμένου αμυντικού οικοσυστήματος εταιρειών στην Κύπρο.
Ο διευθυντής Εξοπλισμών και Ανάπτυξης Αμυντικών Δυνατοτήτων του Υπουργείου Άμυνας, Παναγιώτης Χατζηπαυλής, σχολίασε (ΚΥΠΕ) ότι στόχος είναι να ενταχθούν και να συμμετέχουν όσο το δυνατόν περισσότερες κυπριακές εταιρείες αμυντικής τεχνολογίας στα έργα που θα χρηματοδοτηθούν από το SAFE, τόσο μεμονωμένα όσο και μέσω κοινοπραξιών με μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρείες.
Το πρόγραμμα SAFE
Το SAFE δημιούργηθηκε ως απάντηση στα ζητήματα άμυνας που έφερε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Συνολικά θα διοχετευτούν €150 δισ. σε 19 κράτη μέλη που εκδήλωσαν ενδιαφέρον να λάβουν δανειοδότηση.
Το πρόγραμμα αποτελεί το βασικό εργαλείο με το οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση επιχειρεί να περάσει από τον κατακερματισμό των εθνικών εξοπλιστικών πολιτικών σε ένα μοντέλο συλλογικής, πανευρωπαϊκής στρατηγικής συνεργασίας.
Τα κράτη μέλη που συμμετέχουν δεσμεύονται να επενδύσουν σε κοινές προμήθειες οπλικών συστημάτων, πυρομαχικών και τεχνολογικού εξοπλισμού, με τη συμμετοχή της ευρωπαϊκής βιομηχανίας άμυνας. Η λογική είναι, αφενός, να διασφαλιστεί η επιχειρησιακή συμβατότητα των ευρωπαϊκών στρατών και, αφετέρου, να ενισχυθεί η παραγωγική βάση της ηπείρου, περιορίζοντας την εξάρτηση από εξωευρωπαϊκούς προμηθευτές.
Το SAFE επιτρέπει τη χορήγηση δανείων με όρους αειφορίας, υπό την προϋπόθεση ότι οι χρηματοδοτούμενες επενδύσεις προωθούν «ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία» -είτε μέσω συνεργασιών μεταξύ κρατών μελών είτε μέσω συμμετοχής ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανιών. Για μικρότερα κράτη, όπως η Κύπρος, πρόκειται για ένα εργαλείο που επιτρέπει τη μετάβαση από υποδομές εθνικού χαρακτήρα σε κέντρα περιφερειακής στρατηγικής σημασίας.
Η περίπτωση της Τουρκίας
Το SAFE είναι ανοιχτό και σε τρίτες χώρες, με την Κύπρο και την Ελλάδα να έχουν θέσει ένα άτυπο βέτο στη λήψη χρηματοδότησης από το τουρκικό κράτος και τις αμυντικές βιομηχανίες της χώρας. Οι δύο χώρες έχουν τη δυνατότητα να μπλοκάρουν τη λήψη χρηματοδότησης σε επίπεδο Coreper (Επιτροπή Μόνιμων Αντιπροσώπων, το κεντρικό όργανο προετοιμασίας των εργασιών του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Αν υπάρχει δυνατότητα συμμετοχής της Τουρκίας, αυτή είναι έμμεση. Μια τέτοια γνωστή περίπτωση είναι της ιταλικής Leonardo, που εξειδικεύεται στον τομέα της αεροδιαστημικής, άμυνας και ασφάλειας. Το ιταλικό κράτος κατέχει περίπου το 30,2% των μετοχών της εταιρείας. Η Leonardo έχει συμπράξει με την τουρκική εταιρεία Baykar σε κοινή επιχείρηση για μη επανδρωμένα συστήματα, όπου τα δύο μέρη συμμετέχουν εξίσου (50%-50%). Αν Ελλάδα και Κύπρος μπλοκάρουν πιθανή χρηματόδοτηση της Leonardo από το SAFE θα πρέπει να διαχειριστούν την αντίδραση της ιταλικής κυβέρνησης.
Η Τουρκία, πάντως, είναι χώρα υπό ένταξη στην ΕΕ, δεν κρύβει ότι θέλει να ενταχθεί στο πρόγραμμα SAFE και ήδη έχει επικρίνει τη στάση Κύπρου και Ελλάδας. Μέχρι στιγμής Αθήνα και Λευκωσία δεν έχουν διαφοροποιήσει τη θέση τους και ζητούν να μην λάβουν χρηματοδότηση που απειλούν την ασφάλεια άλλων κρατών μελλών της ΕΕ.
Στα Συμπεράσματα του πρόσφατου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (23 Οκτωβρίου) υπάρχει αναφορά στις ιδιαιτερότητες των ζητημάτων ασφάλειας και άμυνας και κρατών μελών τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.
«Τα ανωτέρω δεν θίγουν τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών και λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας όλων των κρατών μελών, σύμφωνα με τις Συνθήκες», αναφέρεται, παράγραφος που καλύπτει τις ανησυχίες Ελλάδας και Κύπρου. Αυτή η διατύπωση θέτει νομικούς περιορισμούς στην αξιολόγηση των σχεδίων που θα υποβληθούν για ένταξη στο SAFE.
Ωστόσο η κυπριακή πλευρά φαίνεται να μην υποβαθμίζει άλλον έναν δρώντα, για τον οποίον υπάρχει ανάφορα στα ίδια Συμπεράσματα, το ΝΑΤΟ, με την Ατλαντική Συμμαχία να ευννοεί την ένταξη της Τουρκίας στους σχεδιασμούς της Ένωσης. Η Τουρκία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Συμμαχίας μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπενθυμίζει ότι μια ισχυρότερη και ικανότερη Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας θα συμβάλει θετικά στην παγκόσμια και διατλαντική ασφάλεια και θα συμπληρώνει το ΝΑΤΟ, το οποίο παραμένει, για τα κράτη που είναι μέλη του, το θεμέλιο της συλλογικής άμυνάς τους», αναφέρεται στα ίδια Συμπεράσματα.
«Καμία χώρα, τρίτη χώρα, η οποία κατέχει εδάφη ή και απειλεί την ασφάλεια κρατώνμελών, δεν μπορεί επ’ ουδενί λόγο να συμμετάσχει, να αξιοποιήσει τα όποια χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας», είπε μετά τη σύνοδο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης.
Πρόκειται, πάντως, για μια λεπτή διπλωματική μάχη, καθώς το βέτο έχει αξία όταν δεν ασκείται. Μένει να φανεί αν η συμμετοχή της Τουρκίας στο SAFE θα συνοδευτεί με κινήσεις της Άγκυρας προς Ελλάδα και Κύπρο.
Πάντως, η επιχειρηματολογία Ελλάδας και Κύπρου γίνεται αποδεκτή με κατανόηση από τα υπόλοιπα κράτη μέλη, καθώς υπάρχουν και χώρες που δεν επιθυμούν πρόσβαση τρίτων χωρών σε ευρωπαϊκούς πόρους.
Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, έχει δείξει δημόσια προς τον αποκλεισμό της Τουρκίας.
«Οι κανόνες του προγράμματος SAFE είναι πολύ σαφείς. Είναι ανοιχτό για τρίτες χώρες αλλά μόνο για χώρες που δεν αποτελούν απειλή για την ασφάλεια κάθε κράτους μέλους. Για να χρησιμοποιηθεί το SAFE από μια τρίτη χώρα, αυτή θα πρέπει να υπογράψει αμυντική συμφωνία που πρέπει να τύχει έγκρισης από όλα τα κράτη μέλη», είχε πει κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο τον Σεπτέμβριο.
