Του Μασσιμιλιάνο Σφρεγκόλα* (μτφρ. Το κείμενο δημοσιεύθηκε πριν από τις εκλογές στην Ολλανδία, στο Politis To The Point)
Ένας άνθρωπος, ο Γκέερτ Βίλντερς, ηγείται ενός κόμματος - του Κόμματος της Ελευθερίας (PVV)- χωρίς μέλη, χωρίς δομή και χωρίς πρόγραμμα. Κυβερνά μια δημοκρατία απευθείας μέσα από έναν λογαριασμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, «χακάροντας» συστήματα που κάποτε λειτουργούσαν με αυστηρή δομή, μέσω κομμάτων, μεσαζόντων και «θυροφυλάκων» των ΜΜΕ.
Η Ολλανδία θα προσέλθει στις κάλπες την Τετάρτη για πρόωρες βουλευτικές εκλογές - τις τρίτες μέσα σε πέντε χρόνια. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πιθανή νίκη του PVV του Βίλντερς, που προωθεί μια αντι-μεταναστευτική και εθνικιστική ατζέντα.
Ένας καθρέφτης για την Κύπρο
Γίνεται εκτενής συζήτηση στην Κύπρο για το αν αυτό θα μπορούσε να είναι το μέλλον της πολιτικής σκηνής της χώρας. Πολλοί αναρωτιούνται αν το πείραμα της «ψηφιακής δημοκρατίας» του Φειδία Παναγιώτου - και άλλων που ίσως ακολουθήσουν- θα καταφέρει να «σπάσει» το σύστημα ή όχι. Ενώ στο νησί αυτό το σενάριο ανήκει ακόμη στη σφαίρα της φαντασίας, στη Βόρεια Ευρώπη κάτι παρόμοιο έχει ήδη συμβεί - και ίσως ξανασυμβεί σύντομα.
Από το Beta Test στη Version 2.0
Ο Βίλντερς, 62 ετών, διεθνώς γνωστός από το πρώτο κύμα του «ψηφιακού λαϊκισμού», προηγείται στις δημοσκοπήσεις ενόψει των ολλανδικών εκλογών της Τετάρτης και στοχεύει να κατακτήσει εκ νέου την πρωτιά για το Partij voor de Vrijheid (PVV).
Το πρωτοποριακό του μοντέλο -κατάληψης και διαχείρισης της εξουσίας μέσω των social media- έχει πλέον εξαπλωθεί, και πρόσωπα που αναδύονται μέσα από διαδικτυακές πλατφόρμες και περνούν κατευθείαν στην κυβέρνηση δεν αποτελούν πια αντικείμενο έκπληξης για τους πολιτικούς επιστήμονες.
Αν ο Βίλντερς ήταν το «beta test», τότε ο Φειδίας-μια γενιά αργότερα- είναι, με όλες τις διαφορές, το εξελιγμένο μοντέλο, που αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την κυριαρχία των βίντεο. Στην ελεύθερη αγορά της πολιτικής, το δικό του «startup» βρήκε κοινό, εισχώρησε στους θεσμούς, εξασφάλισε έδρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τώρα επεκτείνεται στο επερχόμενο εθνικό κόμμα «Άμεση Δημοκρατία».
Εξουσία χωρίς κόμμα
Στην Ολλανδία, όλα ξεκίνησαν με τη δημοφιλία του Βίλντερς στα social media. Το 2023 κέρδισε απροσδόκητα τις εκλογές, αγνοώντας τα ΜΜΕ και κατεβαίνοντας χωρίς εκλογικό πρόγραμμα.
«Ο Βίλντερς είναι το μοναδικό μέλος του PVV και τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τους 1,5 εκατομμύριο ακολούθους του στο X/Twitter», εξηγεί ο καθηγητής Κόεν Φόσεν του Πανεπιστημίου Radboud του Νάιμεχεν, ειδικός στα λαϊκιστικά κόμματα.
Ο Φόσεν, συγγραφέας του The Power of Populism: Geert Wilders and the Party for Freedom in the Netherlands (2013), έχει προσπαθήσει να διαπεράσει το τείχος σιωπής γύρω από τον λαϊκιστή ηγέτη.
«Το PVV είναι ο Βίλντερς», λέει. «Δεν έχει μέλη, δεν έχει ηγετικά στελέχη, δεν έχει γραφεία».
Σε αυτό το μοντέλο «ψηφιακής άμεσης δημοκρατίας», η ίδια η δημοκρατία αρχίζει να εξαφανίζεται.
«Το PVV είναι σχεδόν σαν μια αίρεση», προσθέτει. «Αποτελείται από ίσως 100 με 150 άτομα συνολικά, και λειτουργεί με πρόχειρο τρόπο».
Μια «μάρκα» χτισμένη στη σύγκρουση
Η πολιτική ταυτότητα του Βίλντερς διαμόρφωσε ρήγμα στο σύστημα όταν, πριν από δύο δεκαετίες, κήρυξε πόλεμο στο Ισλάμ — μια στάση που του έχει κοστίσει είκοσι χρόνια 24ωρης αστυνομικής προστασίας. Από εκλογή σε εκλογή, η στόχευσή του αλλάζει: από τους μετανάστες της Ανατολικής Ευρώπης στους Σύριους πρόσφυγες.
«Αυτό που δεν αλλάζει ποτέ είναι τα συνθήματα», λέει ο Φόσεν. «Πολεμήστε το διεφθαρμένο κομματικό σύστημα, επιστρέψτε την εξουσία στον λαό, αντισταθείτε στα χειραγωγικά ΜΜΕ».
Ο Βίλντερς έχει πάντα πόλεμο με τον Τύπο. Δεν δίνει συνεντεύξεις, και κανείς από τους βουλευτές του δεν επιτρέπεται να μιλά με δημοσιογράφους. Αυτό είναι αξιοσημείωτο σε μια χώρα που κατατάσσεται ανάμεσα στις πρώτες παγκοσμίως στην ελευθερία του Τύπου.
Το μαύρο κουτί της Δημοκρατίας
Αυτό το αυτοεπιβαλλόμενο «μπλακάουτ» πληροφόρησης έχει δημιουργήσει ένα ακόμη βραχυκύκλωμα στη δημοκρατία: δεν υπάρχει διαφάνεια και ελάχιστη δημόσια λογοδοσία για ένα κόμμα που υποστηρίζεται από 2,4 εκατομμύρια ψηφοφόρους.
«Για να δείξω πώς λειτουργούν τα πράγματα μέσα στο PVV, έπρεπε να μιλήσω με αποπεμφθέντα μέλη ή αποστάτες», εξηγεί ο Φόσεν.
Αν και η «άμεση δημοκρατία» που κινείται από μεγιστάνες των ΜΜΕ δεν είναι κάτι καινούργιο -με παραδείγματα όπως ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι ή ο Ντόναλντ Τραμπ- η άνοδος εντελώς άγνωστων προσώπων που μετατρέπονται σε ψηφιακά είδωλα είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο.
Από την αφάνεια στην εξουσία
Ο ίδιος ο Βίλντερς υπήρξε κάποτε άγνωστος υπάλληλος ασφαλιστικής εταιρείας, που συμπλήρωνε το εισόδημά του γράφοντας ανώνυμα ομιλίες για πολιτικούς του VVD, του φιλελεύθερου κόμματος του τότε πρωθυπουργού Μαρκ Ρούτε.
Ένα τυχαίο γεγονός τον έφερε στο κοινοβούλιο στα τέλη της δεκαετίας του 1990, και το 2006 αποσχίστηκε για να ιδρύσει το δικό του κίνημα.
«Για εκείνον, η εξουσία σημαίνει “ή με τον τρόπο μου ή καθόλου”», λέει ο Φόσεν. «Με τα χρόνια, όποιος τον αμφισβήτησε εκδιώχθηκε. Όσοι έμειναν είναι συνήθως ερασιτέχνες χωρίς πολιτικό όραμα. Όταν πλησιάζουν οι εκλογές, ο στενός του κύκλος ενεργοποιεί υποστηρικτές σε όλη τη χώρα και επιλέγει προσωπικά τους υποψήφιους».
Η πολιτική ως παράσταση
Σε μια χώρα με ισχυρή παράδοση θεσμικής και κομματικής επιλογής υποψηφίων, ο Βίλντερς έχει μετατρέψει τις εκλογές σε κάτι που θυμίζει περισσότερο παράσταση -εκτοξεύοντας τυχαίους νεοεισερχόμενους στο κοινοβούλιο και διορίζοντας φίλους του σε υπουργικές θέσεις.
Το ερώτημα είναι πλέον επιτακτικό:
Θα χτιστεί η «Δημοκρατία 2.0» από πολιτικούς-ινφλουένσερ, που καλύπτουν όλο το πολιτικό φάσμα, προσφέροντας συνθήματα για κάθε γούστο και κατακτώντας την εξουσία μόνο μέσω αλγορίθμων και πόλωσης;
