Ο επίτροπος Προϋπολογισμού της ΕΕ, Πιότρ Σεραφίν, λίγο πριν την επίσημη έναρξη μιας επίπονης διαπραγμάτευσης μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό ύψους €1,816 τρισ. της περιόδου 2028-2034, σκιαγραφεί στον «Π» το πλαίσιο της πρότασης της Επιτροπής, που «κλειδώνει» ονομαστικά τη χρηματοδότηση της συνοχής και τη γεωργίας, αλλά και ανακατανέμει πόρους για την άμυνα, την ασφάλεια και την ανταγωνιστικότητα, με στόχο έναν προϋπολογισμό ευθυγραμμισμένο με τις στρατηγικές προτεραιότητες της Ένωσης. Μέρος της πρότασης ένα φιλόδοξο «καλάθι» νέων ιδίων πόρων για την Ένωση, που περιλαμβάνει και ένα πιθανό εταιρικό τέλος.
Σε αυτή τη διαπραγμάτευση ενεργό ρόλο θα έχει η κυπριακή προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2026. Τα μικρότερα κράτη μέλη που ασκούν την προεδρία «συχνά θεωρούν ευκολότερο να διαδραματίσουν τον ρόλο του ουδέτερου μεσολαβητή, και αυτό μπορεί να αποτελέσει πλεονέκτημα σε μια διαπραγμάτευση όπου η αξιοπιστία και η αμεροληψία της προεδρίας επηρεάζουν τον ρυθμό της συμβιβαστικής λύσης, αν και οι τελικές συμφωνίες συνάπτονται πάντα συλλογικά», σχολιάζει ο κ. Σεραφίν για την επίδραση που μπορεί να έχει στη διαπραγμάτευση η κυπριακή προεδρία.
Ξεκινούν οι νέες διαπραγματεύσεις για το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ, με σημαντικές προκλήσεις όπως η ψηφιακή μεταμόρφωση, η κλιματική αλλαγή και η ασφάλεια στην ατζέντα. Πώς σκοπεύει η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενσωματώσει όλα αυτά σε έναν ενιαίο προϋπολογισμό;
Η κεντρική πρόκληση σε κάθε διαπραγμάτευση για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) είναι η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με το τι θα χρηματοδοτηθεί συλλογικά και πόσα χρήματα είναι διατεθειμένο να διαθέσει το καθένα, διότι οι φιλοδοξίες είναι υψηλές, αλλά οι πόροι είναι περιορισμένοι και η υλοποίηση τελικά αντιστοιχεί στο επίπεδο χρηματοδότησης που τα μέλη είναι διατεθειμένα να διαθέσουν στο κοινό ταμείο. Τα τελευταία χρόνια, έχουν αποκαλυφθεί δύο αδυναμίες: πρώτον, η Ευρώπη χάνει ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα και, ενώ τα χρήματα από μόνα τους δεν μπορούν να λύσουν τα διαρθρωτικά προβλήματα, ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να υποστηρίζει την ανταγωνιστικότητα ως προϋπόθεση για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου και τη διασφάλιση της ασφάλειας. Δεύτερον, οι αδυναμίες της Ένωσης στον τομέα της ασφάλειας απαιτούν ισχυρότερες συλλογικές απαντήσεις. Με περιορισμένους πόρους, η λογική της πρότασης είναι να διατηρηθούν οι υφιστάμενες κατανομές σε ονομαστικούς όρους για τη γεωργία και τη συνοχή και να επικεντρωθούν οι αυξήσεις στα εξωτερικά σύνορα, την άμυνα, τη μετανάστευση και την ανταγωνιστικότητα, έτσι ώστε ο προϋπολογισμός να αντικατοπτρίζει τις σημερινές στρατηγικές προτεραιότητες χωρίς να υπονομεύει τις βασικές πολιτικές σε ονομαστικούς όρους.
Η ώθηση για τη χρηματοδότηση της ασφάλειας και της άμυνας συνεπάγεται λιγότερα χρήματα για άλλες εμβληματικές πολιτικές, όπως η συνοχή και η γεωργία;
Η πρόταση της Επιτροπής διατηρεί τα ονομαστικά επίπεδα για τη γεωργία και τη συνοχή, πράγμα που σημαίνει ότι τα κονδύλια αυτά παραμένουν σταθερά σε ονομαστικούς όρους και συνεχίζουν να υποστηρίζουν αυτούς τους κρίσιμους τομείς. Ενώ οι πρόσθετες δαπάνες επικεντρώνονται σε νέες αναδυόμενες προτεραιότητες, όπως η άμυνα, η ανταγωνιστικότητα, η μετανάστευση και η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί, φυσικά, από τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των 27 κρατών μελών. Με άλλα λόγια, η πρόταση δεν προβλέπει ονομαστικές αυξήσεις για τη συνοχή ή τη γεωργία, και όπου υπάρχουν αυξήσεις, αυτές αφορούν τομείς που συνδέονται με την επικαιροποιημένη ατζέντα της Ένωσης για την ασφάλεια και την ανταγωνιστικότητα.
Νέοι πόροι
Η προοπτική νέων ιδίων πόρων αποτελεί μέρος αυτής της διαπραγμάτευσης, ιδίως δεδομένων των πιέσεων στον προϋπολογισμό και των δημοσιονομικών περιορισμών σε πολλές πρωτεύουσες;
Ναι, διότι θα ήταν μη ρεαλιστικό να καταρτιστεί μια στρατηγική που να προϋποθέτει ότι τα κράτη μέλη θα αυξήσουν σημαντικά τις εθνικές συνεισφορές τους σε μια εποχή που πολλά από αυτά αντιμετωπίζουν διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος και θα πρέπει επίσης να αυξήσουν τις εθνικές αμυντικές δαπάνες. Επομένως, η πρόταση σταθεροποιεί τις εθνικές συνεισφορές και προτείνει ένα πακέτο νέων ιδίων πόρων για τη διεύρυνση και τη διασφάλιση της χρηματοδότησης της ΕΕ στο μέλλον. Το υπό συζήτηση «καλάθι» προτάσεων περιλαμβάνει έσοδα που συνδέονται με τον μηχανισμό προσαρμογής για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στα εισαγόμενα προϊόντα, μεταρρυθμίσεις του κώδικα της Τελωνειακής Ένωσης, όπως η κατάργηση του κανόνα de minimis και η εισαγωγή τέλους χειρισμού για την πληθώρα δεμάτων χαμηλής αξίας, και την παροχή κινήτρων για την ηλεκτρονική συλλογή αποβλήτων μέσω ειδικών τελών, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ανάκτησης κρίσιμων πρώτων υλών που λείπουν από την Ευρώπη, παράλληλα με άλλες επιλογές, όπως ο καπνός και ένα ενδεχόμενο εταιρικό τέλος.
Το συνολικό πακέτο είναι σκόπιμα φιλόδοξο και η επιτυχία των διαπραγματεύσεων θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το αν οι θεσμικοί φορείς και τα κράτη μέλη θα καταλήξουν σε μια αξιόπιστη και ισορροπημένη συμφωνία για τους νέους ιδίους πόρους.
Ο ρόλος της κυπριακής προεδρίας
Η Κύπρος θα ασκήσει την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου το πρώτο εξάμηνο του 2026. Τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει ένα μικρό κράτος μέλος στις διαπραγματεύσεις για το ΠΔΠ, οι οποίες απαιτούν ομοφωνία, και πώς μπορεί η προεδρία να επηρεάσει τα αποτελέσματα;
Η Κύπρος θα έχει διττό ρόλο, θα λειτουργήσει ως έντιμος μεσολαβητής κατά τη διάρκεια της προεδρίας της, διευκολύνοντας τις συμφωνίες μεταξύ των 27 κρατών μελών, ενώ θα ασκεί και την ισότιμη φωνή που της εγγυάται η Συνθήκη σε ένα θέμα που αποφασίζεται με ομοφωνία, πράγμα που σημαίνει ότι η θέση κάθε κράτους μέλους έχει την ίδια βαρύτητα στο τελικό στάδιο. Τα μικρότερα κράτη μέλη συχνά θεωρούν ευκολότερο να διαδραματίσουν τον ρόλο του ουδέτερου μεσολαβητή, και αυτό μπορεί να αποτελέσει πλεονέκτημα σε μια διαπραγμάτευση όπου η αξιοπιστία και η αμεροληψία της προεδρίας επηρεάζουν τον ρυθμό της συμβιβαστικής λύσης, αν και οι τελικές συμφωνίες συνάπτονται πάντα συλλογικά. Όσον αφορά τη διαδικασία, τρία ζητήματα θα είναι κρίσιμα μέχρι το τέλος του έτους: η θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής, ο βαθμός στον οποίο η τρέχουσα δανεζική προεδρία μπορεί να προωθήσει τις εργασίες του Συμβουλίου σχετικά με τη δομή του ΠΔΠ, και ο χρόνος κατά τον οποίο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα υποβάλει το θέμα στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων, όπου τελικά συνάπτονται συμφωνίες με ομοφωνία και το οποίο είναι στη διακριτική ευχέρεια του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Αν και είναι απίθανο να συμβεί αυτό κατά το πρώτο εξάμηνο του 2026, δεν είναι αρμοδιότητα της Επιτροπής να κάνει εικασίες σχετικά με τον ακριβή χρόνο.
Δεδομένης της εποχής των «πολυκρίσεων», πόσο σημαντικό είναι να αποφευχθεί η συνήθης «πολιτική αγωνία» του ΠΔΠ και ποιο χρονικό πλαίσιο θα αποτελούσε να υπάρξει κατάληξη;
Το ΠΔΠ θα πρέπει να αποτελεί ένα εργαλείο που βοηθά την Ευρώπη να αντιμετωπίσει πολλαπλές κρίσεις και όχι να μετατραπεί το ίδιο σε κρίση, οπότε η αποφυγή παρατεταμένων δραματικών εξελίξεων της τελευταίας στιγμής είναι απαραίτητη τόσο για την πολιτική αξιοπιστία όσο και για την έγκαιρη έναρξη ισχύος του επόμενου δημοσιονομικού κύκλου, ο οποίος τείνει να επηρεάζεται αρνητικά όταν οι συμφωνίες επιτυγχάνονται μόλις λίγους μήνες πριν από τη λήξη του τρέχοντος πλαισίου. Στην ιδανική περίπτωση, οι διαπραγματεύσεις θα ολοκληρωθούν το επόμενο έτος, ώστε να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις που συνήθως επηρεάζουν την εφαρμογή, αν και, ρεαλιστικά, ενάμισι έτος θα εξακολουθούσε να αποτελεί φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα για ένα τόσο περίπλοκο θέμα που απαιτεί ομοφωνία.
Η καταπολέμηση της απάτης
Όσον αφορά την καταπολέμηση της απάτης: ο προϋπολογισμός της ΕΕ δεν μπορεί να αντέξει απώλειες - ποιο είναι το σχέδιο για την ενίσχυση της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης και πώς εντάσσεται σε αυτό η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία;
Υπάρχουν δύο βασικές διαστάσεις, ξεκινώντας από την αναθεώρηση της αρχιτεκτονικής καταπολέμησης της απάτης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ομαλή συνεργασία και να ενισχυθεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ των θεσμικών οργάνων με διαφορετικές αρμοδιότητες και εξουσίες, συμπεριλαμβανομένων της OLAF, της σχετικά νέας Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (ΕPPO, στην οποία ορισμένα κράτη μέλη δεν έχουν ακόμη προσχωρήσει), της Ευρωπόλ, την Eurojust, την επικείμενη τελωνειακή αρχή της ΕΕ που συνδέεται με τη μεταρρύθμιση της Τελωνειακής Ένωσης και τη νέα αρχή για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (AMLA), ώστε οι πόροι τους να ευθυγραμμιστούν για την αποτελεσματική αποτροπή, ανίχνευση και δίωξη της απάτης, διατηρώντας παράλληλα τη θεσμική ανεξαρτησία, καθώς οι έρευνες της OLAF και της EPPO δεν διευθύνονται φυσικά από την Επιτροπή. Η δεύτερη διάσταση ενσωματώνεται στην ίδια την πρόταση για το ΠΔΠ: ο κανονισμός περί αιρεσιμότητας παραμένει σε ισχύ για την προστασία του προϋπολογισμού της ΕΕ σε περιπτώσεις όπου οι ελλείψεις στο κράτος δικαίου θέτουν σε κίνδυνο τα οικονομικά συμφέροντα, και η λογική των ορόσημων και των στόχων βάσει επιδόσεων -γνωστή από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΜΑΑ)- θα επεκταθεί στα εθνικά και περιφερειακά σχέδια εταιρικής σχέσης στον τομέα της συνοχής και της γεωργίας, προκειμένου να ενισχυθεί η δυνατότητα ελέγχου και η προσανατολισμένη στα αποτελέσματα προσέγγιση. Οι αναμενόμενες μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν αναβαθμίσεις των εθνικών συστημάτων ελέγχου και των μηχανισμών υλοποίησης έργων, εθνικές στρατηγικές καταπολέμησης της απάτης, καθώς και στενότερους δεσμούς μεταξύ των εκθέσεων της Ένωσης για το κράτος δικαίου και των μεταρρυθμίσεων που περιλαμβάνονται στα σχέδια εταιρικής σχέσης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η χρηματοοικονομική προστασία και τα νομικά πρότυπα ενισχύουν αμοιβαία το ένα το άλλο.
Αποτελεί η απάτη συστημικό πρόβλημα για τον προϋπολογισμό της ΕΕ ή είναι μεγαλύτερος ο κίνδυνος να μην εντοπιστούν οι παρατυπίες;
Στην πραγματικότητα, είναι πιο ανησυχητικό το γεγονός αν δεν εντοπίζονται περιπτώσεις απάτης σε ένα κράτος μέλος, διότι αυτό υποδηλώνει ότι τα συστήματα ανίχνευσης δεν λειτουργούν καλά, δεδομένου ότι όπου υπάρχουν χρήματα -δημόσια ή ιδιωτικά- υπάρχει κάποιος κίνδυνος παραβατικής συμπεριφοράς. Προτεραιότητα πρέπει να είναι η δημιουργία συστημάτων που αποτρέπουν, ανιχνεύουν και επιλύουν αποτελεσματικά τις ύποπτες περιπτώσεις. Η ανθρώπινη φύση δεν μπορεί να αλλάξει εντελώς, αλλά οι ισχυροί θεσμοί, οι διαφανείς κανόνες και η αξιόπιστη επιβολή του νόμου δημιουργούν αποτρεπτικό αποτέλεσμα που προστατεύει τους φορολογούμενους και ενισχύει την εμπιστοσύνη στον τρόπο με τον οποίο δαπανώνται τα κονδύλια της ΕΕ.
Οι δικαιούχοι ευρωπαϊκών κονδυλίων συχνά παραπονούνται ότι η ΕΕ είναι υπερβολικά γραφειοκρατική και ότι η πρόσβαση στα κονδύλια είναι δυσκίνητη. Πώς θα καταστεί απλούστερη η διαδικασία στο επόμενο πλαίσιο χωρίς να θίγεται η διαφάνεια και ο έλεγχος;
Η Επιτροπή αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα των κανονισμών της ΕΕ και, ως κατευθυντήρια αρχή της παρούσας πρότασης, επιδιώκει να μειώσει τον αριθμό των προγραμμάτων δαπανών και των νομικών πράξεων, ώστε οι δικαιούχοι να μπορούν να αξιοποιούν ευκολότερα τις ευκαιρίες χρηματοδότησης με σαφέστερους κανόνες, διατηρώντας παράλληλα αυστηρά πρότυπα λογοδοσίας. Το μοντέλο βάσει επιδόσεων, το οποίο δοκιμάστηκε στο ΜΑΑ (Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας) συνδέοντας τις εκταμιεύσεις με ορόσημα και στόχους αντί για τιμολόγια, παραμένει μια ελκυστική κατεύθυνση, ωστόσο το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο επέκρινε το ΜΑΑ για την έλλειψη επαρκών δυνατοτήτων ελέγχου, οπότε το επόμενο ΠΔΠ θα προωθήσει τον προσανατολισμό στις επιδόσεις στον μέγιστο δυνατό βαθμό, με συνέπεια στη διαφάνεια και στην ελεγξιμότητα. Η ισορροπία που πρέπει να επιτευχθεί είναι απλή στη θεωρία, αλλά απαιτητική στην πράξη: εξορθολογισμός όπου αυτό βοηθά τους δικαιούχους και τα αποτελέσματα, αλλά σχεδιασμός ελέγχων και ροών δεδομένων αρκετά ισχυρών ώστε να πληρούν τα πρότυπα των ελεγκτών και να διαβεβαιώνουν τους φορολογούμενους ότι οι έλεγχοι είναι αποτελεσματικοί.
Τέλος, μια προσωπική ερώτηση. Στη λήξη της θητείας σας, τι θα θέλατε να αφήσετε πίσω, ως επιτυχία;
Η επιτυχία δεν είναι προσωπική, αλλά θεσμική: εάν, στο τέλος της θητείας, ο επόμενος πολυετής προϋπολογισμός της ΕΕ είναι σε ισχύ και συμβάλλει αποδεδειγμένα στην ενίσχυση της κυριαρχίας της Ευρώπης -ιδίως στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας- ενισχύοντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητα σε ολόκληρη την Ένωση, τότε ο προϋπολογισμός θα έχει εκπληρώσει τον ρόλο του παράλληλα με τη ρύθμιση και την ενισχυμένη συνεργασία των κρατών μελών. Ταυτόχρονα, το ΠΔΠ πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει τη σύγκλιση και την κοινωνική ειρήνη, διότι η ανταγωνιστικότητα και η ασφάλεια είναι βιώσιμες μόνο εάν η ευημερία είναι ευρέως κατανεμημένη και ο κοινωνικός ιστός διατηρείται σε όλες τις περιφέρειες και κοινωνίες. Εάν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, θα ήταν δίκαιο να πούμε ότι ο προϋπολογισμός εκπλήρωσε τον σκοπό του και ότι η Ευρώπη είναι καλύτερα προετοιμασμένη για τις μελλοντικές προκλήσεις.
