Το φιλόδοξο έργο της ενεργειακής ένωσης Κύπρου, Ελλάδας και Ισραήλ για κατασκευή του μακρύτερου υποθαλάσσιου ηλεκτρικού καλωδίου μήκους 1.200 χιλιομέτρων, πρωτοπαρουσιάστηκε τον Ιανουάριο του 2012 στην Αθήνα από το κονσόρτιουμ ΔΕΗ-Quantum με πρόεδρο τον Κύπριο επιχειρηματία Νάσο Κτωρίδη. Το κόστος υπολογιζόταν στο 1,5 δισ. ευρώ και οι τεχνικές μελέτες θα ήταν έτοιμες έναν χρόνο μετά, οπόταν θα προχωρούσε η εκστρατεία ενημέρωσης των κυβερνήσεων των τριών εμπλεκόμενων χωρών, η πολιτική στήριξη των οποίων θεωρείτο καθοριστική.
2013-2019: «Ράβοντας» την προίκα του EuroAsia
Τα χρόνια που ακολούθησαν το έργο κινούνταν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Υπήρχαν σοβαρές αμφιβολίες ότι είχε τις προϋποθέσεις να γίνει πραγματικότητα παρότι:
- Περιλήφθηκε στον κατάλογο με τα 250 επιλέξιμα για επιχορήγηση ευρωπαϊκά έργα μέσω του μηχανισμού «Connecting Europe Facility» από το 2013.
- Έλαβε πλήρη πολιτική στήριξη από Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ με τη διακήρυξη της Λευκωσίας στην τριμερή του 2016 (Αναστασιάδης, Νετανιάχου, Τσίπρας).
- Εξασφάλισε το 2017 ευρωπαϊκή χρηματοδότηση €14,5 εκατ. για διεξαγωγή μελετών και συμφωνία μεταξύ των Ρυθμιστικών Αρχών Κύπρου - Ελλάδας για διασυνοριακό επιμερισμό.
- Παραχωρήθηκε το 2018 από την ΚΔ κρατική γη για κατασκευή σταθμού μετατροπής υψηλής τάσης και προσαιγιάλωσης του υποθαλάσσιου καλωδίου, ενώ το 2019 και το 2020 έλαβε πολεοδομική άδεια και τελική άδεια οικοδομής.
Τα πρώτα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης είχαν δοθεί το 2018. Αρχές 2019 θα ξεκινούσε η πόντιση, τέλη 2021 το τμήμα Κύπρου - Κρήτης θα δινόταν για εμπορική χρήση και τέλη 2022 θα ολοκληρωνόταν το τμήμα Κύπρου - Ισραήλ. Το 2019 ο φορέας υλοποίησης EuroAsia Interconnector ανακοίνωνε ότι βρίσκεται στο τελικό στάδιο των διαγωνισμών για κατασκευή του καλωδίου.
Αίτημα για κρατικές εγγυήσεις
Γύρω στο 2020 αφού ολοκληρώθηκε η προικοδότηση του EuroAsia με πολιτική στήριξη, συμφωνίες και αδειοδοτήσεις ώστε να καταστεί δυνατή η εξασφάλιση χορηγίας από την ΕΕ, ο φορέας υλοποίησης επανήλθε με νέα αιτήματα προς την ΚΔ. Ζητούσε εξασφάλιση κρατικών εγγυήσεων για το €1,5 δισ. που απαιτείτο για την οικοδόμηση του έργου. Η απάντηση του Υπουργείου Οικονομικών ήταν κάθετα αρνητική. Το έργο ήταν καθαρά ιδιωτικό και ως τέτοιο έπρεπε να προχωρήσει, εξασφαλίζοντας επενδυτές και δανειοδότες. Ο EuroAsia δεν βρήκε επενδυτές και επανήλθε μερικούς μήνες μετά με νέο αίτημα χρηματοδότησης. Την ίδια περίοδο ενεπλάκησαν στο σχήμα του φορέα υλοποίησης, από διάφορα πόστα, πρώην στελέχη της κυβέρνησης Αναστασιάδη, που ασκούσαν πιέσεις. Νομικός σύμβουλος του EuroAsia ήταν o Ιωνάς Νικολάου, πρώην υπουργός Δικαιοσύνης, επικεφαλής του στρατηγικού συμβουλίου του φορέα υλοποίησης ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Ιωάννης Κασουλίδης, ενώ ρόλο συμβούλου είχε ο Μάριος Δημητριάδης πρώην υπουργός Μεταφορών. Τότε ήταν που βρέθηκε ο τρόπος για να καταστεί δυνατή η εμπλοκή της ΚΔ με προοπτική τη συμμετοχή με €100 εκατ. στο μετοχικό κεφάλαιο. Ποσό που εξασφαλίστηκε αργότερα ως δάνειο από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με τις θέσεις που είχε εκφράσει ο τότε υπουργός Οικονομικών, Κωνσταντίνος Πετρίδης, αν έπρεπε όντως να προχωρήσει η ΚΔ ενεργά στο έργο αυτή ήταν η μικρότερη έκθεση για την κυπριακή οικονομία.
ΥΠΟΙΚ: Το έργο δεν είναι ώριμο
Πριν ληφθεί η οριστική απόφαση για συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο, Υπουργείο Οικονομικών και Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης ζήτησαν στοιχεία για να αξιολογήσουν την οικονομική βιωσιμότητα. Σύμφωνα με σχετική έκθεση (Μάρτιος 2021), ο φορέας υλοποίησης δεν προέβη σε κοινοποίηση οικονομικών μελετών ούτε προχώρησε σε επικαιροποίησή τους όπως ζητήθηκε.
Τα συμπεράσματα ήταν:
- Το έργο δεν ήταν ώριμο.
- Υπήρχαν ελλείψεις στον σχεδιασμό (χρηματοδοτικό και οικονομικό).
- Ο φορέας υλοποίησης δεν φαινόταν να έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία.
- Δεν υπήρχαν δεσμεύεις είτε για παροχή είτε για κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας.
- Δεν αξιολογήθηκαν άλλες επιλογές με χαμηλότερο κόστος.
- Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί είχαν ενδοιασμούς όσον αφορά το έργο.
Έγκριση με υποσημειώσεις
Παρά τις απόψεις αυτές το Υπουργικό Συμβούλιο προχώρησε με έγκριση του αιτήματος, με τον ΠτΔ να δίνει πλήρη πολιτική στήριξη στο έργο, έχοντας υπουργό τη Νατάσα Πηλείδου. Σύμφωνα με σχετική πρόταση σημαντικά οφέλη από την κατασκευή του EuroAsia ήταν:
- Άρση ενεργειακής απομόνωσης και κινδύνου ολικής σβέσης με ανυπολόγιστο κόστος στην οικονομία.
- Γεωπολιτική αναβάθμιση.
- Διασύνδεση εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού με το ευρωπαϊκό δίκτυο και προώθηση ανταγωνισμού.
Είχε επίσης κριθεί ως εξαιρετικής εθνικής και γεωπολιτικής σημασίας και λόγω της τουρκικής προκλητικότητας, της αμφισβήτησης της ΑΟΖ και της πρόθεσης της Τουρκίας για ηλεκτρική διασύνδεση με τα κατεχόμενα. Στην εν λόγω πρόταση είχαν μπει, όμως, και συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να καταστεί δυνατή η χρηματοδότηση του έργου από την ΚΔ.
- Ο φορέας υλοποίησης να λάβει ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.
- Η ΚΔ να διορίσει υπεύθυνο έργου που να υποβάλλει κάθε τρεις μήνες έκθεση προόδου.
- Στο δ.σ. του φορέα υλοποίησης να οριστούν ως μέλη δύο εκπρόσωποι της ΚΔ.
Τέλη Ιουλίου 2021 η Κομισιόν ενέκρινε επιχορήγηση €100 εκατ. ως μέρος του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
Ο EuroAsia ανακοίνωσε την ίδια μέρα ότι παρέλαβε δεσμευτικές προσφορές και προχωρεί στην έναρξη κατασκευαστικών έργων. Σημειώνεται ότι ήδη από το 2021 ο ΑΔΜΗΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Ελλάδος) ξεκίνησε να συνδράμει το έργο ως τεχνικός σύμβουλος, για να συμβάλει στη σχεδιαστική ωρίμανση και στη χρηματοδοτική του ενίσχυση. Τέλη Ιανουαρίου 2022 ο μηχανισμός «Connecting Europe Facility» της ΕΕ εγκρίνει τη μεγάλη ευρωπαϊκή χορηγία των €657 εκατ. που υποτίθεται θα άνοιγε τον δρόμο για εξεύρεση επενδυτών και για έναρξη των βυθομετρικών ερευνών και της κατασκευής.
Από 2021, 2028 και τώρα 2030
Δέκα χρόνια μετά την πρώτη παρουσίαση του έργου, στις 14 Οκτωβρίου του 2022, ο τότε Πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης σε μία μεγαλειώδη τελετή «κατάθεσης» θεμελίου λίθου, παρουσία της Ευρωπαίας επιτρόπου Ενέργειας και των αρμοδίων υπουργών Ελλάδος, Αιγύπτου και Ιορδανίας, ανακοίνωσε πως «η κατασκευή του εμβληματικού έργου θα ολοκληρωνόταν (το μέρος Κύπρου - Ελλάδας) τέλη του 2027 και θα ετίθετο σε εμπορική λειτουργία το πρώτο εξάμηνο του 2028.
Ηλεκτροσόκ στις σχέσεις Κύπρου - Ελλάδας
Μέχρι τον Ιούνιο του 2023 τίποτα δεν προμήνυε ότι το ηλεκτροφόρο καλώδιο θα προκαλούσε ηλεκτροσόκ στις σχέσεις Κύπρου - Ελλάδος. Ο νέος υπουργός Ενέργειας, Γιώργος Παπαναστασίου συνέχιζε τη ρητορική της προηγούμενης κυβέρνησης για πολιτική και οικονομική στήριξη. Παρ' όλα αυτά αρχές καλοκαιριού του 2023 είχε επισκεφθεί το Ισραήλ και είχε συζητήσει με τον ομόλογό του -παρότι βρίσκονταν σε εξέλιξη τα έργα υποδομής για υποδοχή του φυσικού αερίου μέσω πλωτής μονάδας αποϋγροποίησης- την προμήθεια της Κύπρου με ισραηλινό φυσικό αέριο από το Ισραήλ το οποίο θα επιστρεφόταν στη γείτονα χώρα ως ηλεκτρισμός, μέσω του καλωδίου EuroAsia Interconnector και παράλληλα θα ικανοποιούνταν οι ανάγκες της Κύπρου σε καθαρότερο καύσιμο. Ιούλιο του 2023 κι όταν πλέον φημολογείτο έντονα ότι η ΕΤΕπ θα ήταν αρνητική για χρηματοδότηση του EuroAsia, ο Νίκος Χριστοδουλίδης συγκάλεσε σύσκεψη για ανασκόπηση της πορείας του. Το έργο βρισκόταν στη μέγγενη της ΕΕ, διότι παρουσίαζε καθυστερήσεις. Ήταν τότε που διέρρευσαν και οι πληροφορίες για αύξηση του κόστος στο €1,9 δισ. από το €1,5 δισ. Υπουργοί Οικονομικών και Ενέργειας άρχισαν να συζητούν το θέμα της βιωσιμότητας. Ο κ. Παπαναστασίου δήλωνε πως την όποια απόφαση έπρεπε να την πάρει ο ΠτΔ. Αυτά που προβλημάτιζαν ήταν η αύξηση του κόστους κατασκευής κατά 23%. Τα σενάρια ήταν τρία: Μη συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο, μεγαλύτερη συμμετοχή μέσω κρατικών εγγυήσεων, στήριξη για εξασφάλιση χρηματοδότησης. Τότε ήταν ανοικτοί ακόμη και οι δίαυλοι επικοινωνίας με υποψήφιους επενδυτές για να μπουν στο έργο και δεν είχε απορριφθεί η χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Εν μέσω της αμφισβήτησης της βιωσιμότητας τις επόμενες μέρες ο EuroAsia ανακοίνωσε την ανάθεση της κατασκευής του υποβρυχίου καλωδίου στη Nexans. Κόστος €1,43 δισ. με πλάνο ολοκλήρωσης της διασύνδεσης Κύπρου - Κρήτης το 2028 και Κύπρου - Ισραήλ το 2029.
Έρευνα ΕΥ και απόρριψη από ΕΤΕπ
Πριν αλέκτωρ φωνήσαι τρεις, μπαίνει σφήνα η ανακοίνωση έρευνας από την Ελεγκτική Υπηρεσία. Η ΕΤΕπ και επισήμως απορρίπτει το αίτημα δανειοδότησης και προτείνει ως εναλλακτική επιλογή για την Κύπρο τη μαζική εγκατάσταση μπαταριών, σε όλη την Κύπρο, της τάξης των 1350MW και διάρκειας 4 ωρών. Πλέον οι συντεχνίες της ΑΗΚ «νομιμοποιούνταν» να αντιδράσουν. Αύγουστο 2023 έκαναν λόγο για αμφίβολη απόσβεση που επιδιώκεται να φορτωθεί στην ΚΔ και για δυσανάλογο βάρος για τους Κύπριους καταναλωτές. Ο Γ. Παπαναστασίου απάντησε πως το κόστος είναι απειροελάχιστο (0,7 σ/Kwh) σε σχέση με το κόστος ηλεκτρισμού (34-35 σ/Kwh) αλλά και με τα τεράστια οφέλη για την ΚΔ. Λόγω της διφωνίας εντός κυβερνητικού σχήματος, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος βγήκε μπροστά λέγοντας ότι αυτό που θα έλυνε τα χέρια της κυβέρνησης για να λάβει αποφάσεις ως προς τη συμμετοχή της έργο ήταν οι μελέτες που ανατέθηκαν σε οίκους αξιολόγησης σε σχέση με την οικονομική βιωσιμότητα και τη γεωστρατηγική αξία του έργου.
ΑΔΜΗΕ και άλλοι επενδυτές
Κι ενώ τίποτα δεν προχωρούσε, δημοσιεύματα ήθελαν τον EuroAsia να μην είναι σε θέση να καταβάλει στη νορβηγική Nexans μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2023 τα πρώτα €50 εκατ. για την έναρξη κατασκευής του καλωδίου. Εν μέσω της «ασφυξίας» για το μέλλον του έργου ο EuroAsia συζητούσε με τον ΑΔΜΗΕ -76% ελληνικό Δημόσιο, 24% θυγατρική κρατικής εταιρείας παροχής ηλεκτρισμού Κίνας- για συμμετοχή του στο εταιρικό σχήμα. Αρχικά με μειοψηφικό πακέτο και αργότερα (Οκτώβριος 2023) με πλήρη εξαγορά έναντι €48 εκατ. Το έργο μετονομάστηκε σε Great Sea Interconnector (GSI). Ο ΑΔΜΗΕ διατεινόταν ότι διέθετε την οικονομική ευρωστία και την ισχυρή τεχνογνωσία για υλοποίηση του πολύπλοκου έργου μέχρι το 2027.
Νοέμβριο 2023 παραδίδεται από τον ΑΔΜΗΕ η μελέτη κόστους - οφέλους. Παρουσιάστηκε στις 7 Δεκεμβρίου στον ΠτΔ από τον διευθύνοντα σύμβουλο του ΑΔΜΗΕ, Μανούσο Μανουσάκη. Η υπόσχεση ήταν πως η συμμετοχή ή όχι της Κύπρου προγραμματιζόταν να παρθεί μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2024. Ο Παπαναστασίου, στο μεταξύ, δήλωνε αισιόδοξος ως προς τη βιωσιμότητα του έργου και την εκδήλωση ενδιαφέροντος από επενδυτικά ταμεία, εκφράζοντας μάλιστα την πεποίθηση ότι θα είναι σχετικά εύκολη η εξεύρεση του χρηματοδοτικού κενού των €1,2 δισ.». Ο Κεραυνός δεν είχε την ίδια άποψη. Στην εκπνοή του 2023 ο CEO του ΑΔΜΗΕ ανακοίνωσε πως δόθηκε η εντολή προς τη Nexans για κατασκευή του καλωδίου, με την πόντιση να αναμένεται εντός του 2026. Ταυτόχρονα πληρώθηκε το πρώτο ορόσημο της σύμβασης ύψους €55 εκατ. με εκταμίευση του ποσού από την ευρωπαϊκή χορηγία. Αναφορικά με τη συμμετοχή επιπλέον επενδυτών στο έργο, ο διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ σημείωσε το δεδηλωμένο ενδιαφέρον Ισραηλινών επενδυτών, αλλά και του κρατικού ταμείου των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ενώ επικαλέστηκε ενδιαφέρον και από άλλα ταμεία. Έστειλε ωστόσο το μήνυμα πως χωρίς την επενδυτική απόφαση της ΚΔ οι επενδυτές ήταν διστακτικοί. Η μετοχική σύνθεση έπρεπε να ολοκληρωθεί το δεύτερο τρίμηνο του 2024. Μάρτιο του 2024 ο ΑΔΜΗΕ επανέρχεται και ζητά επιτακτικά από τον υπουργό Οικονομικών, Μάκη Κεραυνό, την επιτάχυνση των διαδικασιών για υλοποίηση της συμμετοχής της Κύπρου. Ήδη, σύμφωνα με τον ΑΔΜΗΕ οι δαπάνες έτρεχαν και είχαν πληρωθεί €150 εκατ.
Απόρριψη ΡΑΕΚ, ψυχρολουσία ΑΔΜΗΕ
Οι πρώτοι σοβαροί τριγμοί στις σχέσεις Κύπρου - ΑΔΜΗΕ προκλήθηκαν με την απόφαση της ΡΑΕΚ στις 2 Ιουλίου 2024 για απόρριψη της εισήγησης του GSI για «αναγνώριση εύλογης απόδοσης και εσόδου και ανάκτηση κατά την κατασκευαστική περίοδο», κρίνοντας ταυτόχρονα «εύλογη τη λήψη τέτοιας απόφασης από την έναρξη της εμπορικής λειτουργίας της γραμμής διασύνδεσης και μετά». «Αν δεν αλλάξει η απόφαση της ΡΑΕΚ το έργο θα σταματήσει», δήλωσε την επομένη ο Μανουσάκης. Η Ελλάδα, στο μεταξύ, είχε δεσμευτεί μέσω της απόφασης της ΡΑΑΕΥ ώστε οι Έλληνες καταναλωτές να πληρώσουν το μερίδιο που τους αναλογεί κατά τη διάρκεια της κατασκευής της. «Αναμένουμε μία αντίστοιχη απόφαση και από την κυπριακή πλευρά». Παρ' όλα αυτά, ο ΑΔΜΗΕ, δεν είχε άλλη επιλογή μετά την άρνηση της ΡΑΕΚ για να προχωρήσει στην επικαιροποίηση της μελέτης ανάλυσης κόστους που διενήργησε για λογαριασμό του η εταιρεία Exergia σε συνεργασία με το Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Η μελέτη παραδόθηκε Ιούλιο 2024 και έλεγε πως το έργο είναι οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο και θα επέφερε εξοικονόμηση τουλάχιστον 30% στους λογαριασμούς ρεύματος των Κυπρίων καταναλωτών το 2030. Αύγουστο του 2024 η Nexans προειδοποίησε με αναστολή εργασιών για GSI με επιστολή στον ΑΔΜΗΕ.
Υπογραφή πλαισίου κατανόησης
Το καυτό καλοκαίρι ακολούθησαν τον Σεπτέμβριο 2024 οι προσπάθειες να σωθεί το έργο και κυρίως να σωθούν οι σχέσεις μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας. Η ελληνική κυβέρνηση είχε αρχίσει να εκνευρίζεται από την ατολμία της ΚΔ να πάρει την επενδυτική απόφαση. 19 Σεπτεμβρίου ο Ν. Χριστοδουλίδης σε τετ α τετ συνάντηση στην Αθήνα υποσχέθηκε στον Κ. Μητσοτάκη ότι στηρίζει το έργο, επιβεβαιώνοντας την πολιτική δέσμευση για συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο. Στις 20 Σεπτεμβρίου υπογράφηκε μεταξύ των υπουργών Ενέργειας Κύπρου - Ελλάδας το πλαίσιο κατανόησης για την ηλεκτρική διασύνδεση. Την ίδια ημέρα η ΡΑΕΚ έλαβε την απόφαση να εγκρίνει επενδυτικές δαπάνες για την περίοδο κατασκευής του έργου, 1/12025-31/12/2029, το ποσό των €25 εκατ., ανά έτος, με συνολικό ανώτατο όριο επιτρεπόμενου εσόδου προς ανάκτηση για τα πέντε έτη τα €125 εκατ.
Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο κατανόησης το ποσό αυτό αφορά τα τέλη χρήσης κατά τη διάρκεια της κατασκευής του καλωδίου, το οποίο αποφάσισε η ΚΔ να πληρώσει η ίδια για να μην χρεωθεί στους λογαριασμούς των Κυπρίων καταναλωτών. Στο τρίτο και τελευταίο σημείο του πλαισίου κατανόησης αναφέρεται πως σε περίπτωση ματαίωσης του έργου εξαιτίας του γεωπολιτικού ρίσκου, ο διασυνοριακός καταμερισμός καθορίζεται στο 50-50% (από 67-33% στην αρχική συμφωνία μεταξύ των Ρυθμιστικών Αρχών των δύο χωρών).
Όχι από Curtis και Charls River
Στο μεταξύ είχαν ανατεθεί από την ΚΔ οι μελέτες δέουσας επιμέλειας από τους οίκους Curtis και Charls River. Τα αποτελέσματα κοινοποιήθηκαν στα Υπουργεία Ενέργειας και Οικονομικών Νοέμβριο του 2024 και έβαλαν οριστικά στον πάγο το έργο με την επίκληση της διαφωνίας του υπουργού Οικονομικών Μάκη Κεραυνού. H σύσταση της Curtis, που διενήργησε τον νομικό έλεγχο δέουσας επιμέλειας, ήταν ότι η ΚΔ δεν πρέπει να προβεί σε καμία επενδυτική δέσμευση ή υπογραφή μετοχικής συμφωνίας πριν εξασφαλίσει μέσω τροποποιητικών ή συμπληρωματικών συμφωνιών νομική ισοτιμία, πρόσβαση στις βασικές πληροφορίες και ρυθμιστική εποπτεία.
Το κεντρικό συμπέρασμα της Curtis ήταν πως σήμερα η Κύπρος δεν διαθέτει ουσιαστικά δικαιώματα διακυβέρνησης ή ελέγχου στον GSI, δεν αναγνωρίζεται νομικά ως συμβαλλόμενο μέρος στις βασικές συμβάσεις με την ΕΕ και τη Nexans και δεν προστατεύεται σε περίπτωση υπέρβασης κόστους, καθυστέρησης ή ανάκλησης της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης. Επίσης δεν διασφαλίζεται η εκπροσώπηση της Κύπρου στο δ.σ. και το σημαντικότερο, η συμμετοχή της Κύπρου χωρίς πρόσθετες εγγυήσεις εγκυμονεί νομικούς και δημοσιονομικούς κινδύνους.
Η Charls River που διενήργησε την οικονομική και τεχνική δέουσα επιμέλεια κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν πρέπει να προχωρήσει σε οριστική δέσμευση πριν ολοκληρωθούν οι πρόσθετες αναλύσεις και επικαιροποιηθούν οι παραδοχές του έργου. Ανέλυσε τις αβεβαιότητες που υπάρχουν ως προς την τεκμηρίωση της οικονομικής και τεχνικής του βιωσιμότητας, το όφελος για τον Κύπριο καταναλωτή και τόνιζε ότι με τα σημερινά δεδομένα δεν μπορούσε να επιβεβαιωθεί πως ο GSI αποτελεί τη βέλτιστη και οικονομικά συμφέρουσα λύση για την Κύπρο.
Στις 12 Νοεμβρίου η 2η τριμερής Κύπρου - Ελλάδας - ΕΕ
Σήμερα, λίγο πριν την εκπνοή του 2025, ουδείς μπορεί να πει μετά βεβαιότητας ποια θα είναι η τύχη του πρώτου μέρους του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Μια υποδομή που παρά τις δεσμεύσεις που δόθηκαν τον Σεπτέμβριο του 2024 κι επαναβεβαιώθηκαν μεταξύ Χριστοδουλίδη - Μητσοτάκη έναν χρόνο μετά, βρίσκεται στον πάγο και προκαλεί έντονη σεισμική ακολουθία στις σχέσης Κύπρου και Ελλάδα. Τα ερωτηματικά πολλά.
Κι αν πληρώσει η ΚΔ, τι;
Θα προχωρήσει με την καταβολή της πρώτης δόσης των €25 εκατ. προς τον ΑΔΜΗΕ η ΚΔ, στη βάση της συμφωνίας του Σεπτεμβρίου του 2024 για πληρωμή μέχρι το 2029 €125 εκατ. συνολικά στη βάση του πλαισίου κατανόησης που υπέγραψαν στις 20 Σεπτεμβρίου 2024 οι υπουργοί Ενέργειας της Κύπρου και Ελλάδας;
Κι αν το πράξει η έμπρακτη αυτή στήριξη στο έργο πώς λύνει τα χέρια του φορέα υλοποίησης για αντιμετώπιση των δύο βασικών του προβλημάτων του;
- να βρει, δηλαδή, αφενός επενδυτές και δανειοδότες για το €1,25 δισ. που υπολείπεται της ευρωπαϊκής χορηγίας και
- αφετέρου να προχωρήσει με τις έρευνες πόντισης του καλωδίου στο υπόλοιπο 60% του βυθού που παραμένει αχαρτογράφητο ξεπερνώντας τον τουρκικό σκόπελο;
Παίζεται η χορηγία της ΕΕ;
Το επόμενο ερώτημα που τίθεται αφορά την υπό εξέλιξη έρευνα της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας (EPPO) σε σχέση με πιθανά ποινικά αδικήματα αναφορικά με το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2025 η EPPO είχε επιβεβαιώσει σχετικές δηλώσεις του Προέδρου Χριστοδουλίδη που είχαν γίνει την προηγούμενη ημέρα, χωρίς να δώσει λεπτομέρειες στη δημοσιότητα για να μην τεθεί σε κίνδυνο η έρευνα. Πώς, λοιπόν, αυτή η έρευνα δύναται να επηρεάσει την εξέλιξη του έργου και την τύχη της ευρωπαϊκής χορηγίας ύψους €657 εκατ.;
Κι αν ακυρωθεί ο GSI;
Αυτή τη στιγμή πέρα από την καταβολή των €25 εκατ. αγκάθι στις σχέσεις ΚΔ και ΑΔΜΗΕ αποτελούν και τα έσοδα που η ΡΑΕΚ δικαιολόγησε, με απόφασή της τον περασμένο Ιούλιο, (απόφαση για την οποία ο ΑΔΜΗΕ έχει υποβάλει ένσταση) ως ανακτήσιμα για τον φορέα υλοποίησης. Συγκεκριμένα η ΡΑΕΚ δικαιολόγησε έξοδα ύψους €82 εκατ., ενώ ο ΑΔΜΗΕ επιμένει σε βεβαιωμένες έως σήμερα επενδυτικές δαπάνες ύψους €251 εκατ. Επί της ουσίας εάν το έργο ματαιωθεί η ΚΔ (ο φορολογούμενος μέσω του λογαριασμού ρεύματος) θα κληθεί να πληρώσει με βάση τις απαιτήσεις του ΑΔΜΗΕ €125 εκατ., ενώ με βάση τις παραδοχές της ΡΑΕΚ μόνο €41 εκατ.
Η ΕΕ σε ρόλο διαμεσολαβητή
Πριν από δέκα περίπου μέρες σε τηλεδιάσκεψη μεταξύ του Ευρωπαίου επιτρόπου Ενέργειας Dan Jørgensen και των υπουργών Ενέργειας Κύπρου και Ελλάδας Γιώργου Παπαναστασίου και Σταύρου Παπασταύρου, έγινε αποτίμηση όλων των παραμέτρων υλοποίησης του έργου, συζητήθηκαν τα πεδία σύγκρουσης μεταξύ των εταίρων κι επιβεβαιώθηκε -για άλλη μια φορά- η βούληση όλων των μερών να συνεχίσουν σε πνεύμα ενότητας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης τη συνεργασία τους προς αυτό τον σκοπό. Η συνάντηση δεν έβγαλε καπνό. Δεν τέθηκαν συγκεκριμένα ορόσημα για να αρθούν οι εκκρεμότητες, άλλωστε γι' αυτό τον λόγο ορίστηκε νέα τριμερής η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 12 Νοεμβρίου στις Βρυξέλλες.
Η πάλη μεταξύ των δύο σχολών σκέψης
Παρά τα κρίσιμα ερωτήματα που τίθενται αυτή τη στιγμή για το μέλλον της ηλεκτρικής διασύνδεσης, το μόνο σίγουρο είναι πως υπάρχουν δύο σχολές σκέψης που παλεύουν για να επικρατήσουν.
- Η μεν πρώτη υποστηρίζει ότι για γεωπολιτικούς λόγους, αλλά και για λόγους ενεργειακής ασφάλειας η ηλεκτρική διασύνδεση πρέπει πάση θυσία να προχωρήσει, παρά τις αβεβαιότητες που εξακολουθούν να βαραίνουν το έργο. «Είναι κάποια πράγματα που δεν προσμετρούνται σε χρήμα. Είναι γεωπολιτικά που πρέπει να το δεις», λέει στον «Π» πολιτικό πρόσωπο που στηρίζει σθεναρά την υλοποίηση του έργου. Όταν ρωτάμε σε σχέση με τις αβεβαιότητες του έργου, υπάρχει η παραδοχή ότι πολλά πράγματα είναι ακόμη στον αέρα. Όπως για παράδειγμα τις λεπτομέρειες για τον τρόπο λειτουργίας του καλωδίου και ο ρόλος των διαχειριστών μεταφοράς ρεύματος. Στη βάση ποιου κανονισμού θα γίνεται αυτό; Και ποιες είναι οι δικλίδες ασφαλείας ώστε να υπάρχει έλεγχος και μια δίκαιη χρήση του καλωδίου και όφελος για τους καταναλωτές;
- Η δεύτερη σχολή σκέψης στηρίζεται στις τεχνοοικονομικές που εμφανίζουν τον αγωγό ως μη βιώσιμο και συνεπώς δεν θα έπρεπε να συζητάμε καν τη συμμετοχή της ΚΔ από τότε που η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) απέρριψε το αίτημα δανειοδότησης. Στο μεταξύ το έργο πολεμούν εδώ και καιρό και οι παραγωγοί ΑΠΕ, οι οποίοι επικαλούνται μεν τις αβεβαιότητες που εξακολουθούν να συντρέχουν, αλλά κυρίως φοβούνται ότι με τον εξωγενή ανταγωνισμό η ταρίφα της κιλοβατώρας θα πέσει πολύ χαμηλά με αποτέλεσμα να μειωθούν δραστικά τα κέρδη τους.
