Ο Τουφάν Ερχιουρμάν είναι ο έκτος Τουρκοκύπριος ηγέτης, από τη διαίρεση του νησιού, που έχει αναλάβει την επίλυση του Κυπριακού. Με 63% των ψήφων στον πρώτο γύρο, του έχει ανατεθεί η ισχυρή εντολή να υλοποιήσει την υπόσχεσή του να ανακτήσει κάποια αυτονομία για τους Τουρκοκύπριους μετά από χρόνια αυξανόμενων παρεμβάσεων της Άγκυρας στις εσωτερικές υποθέσεις και να επιτύχει μια ομοσπονδιακή λύση.
Ο προκάτοχός του, Ερσίν Τατάρ, είχε μια εμμονή στη λύση δύο κρατών με τις ευλογίες της Άγκυρας και προσπάθησε να κλείσει τους δρόμους της συμφιλίωσης, όπως το εξαιρετικά επιτυχημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Imagine» για μαθητές και από τις δύο κοινότητες.
Στον Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη, ο Τατάρ βρήκε έναν συνομιλητή που ασχολείται περισσότερο με την ανάπτυξη και την εμβάθυνση των σχέσεων με άλλες, πιο ισχυρές χώρες παρά με την εξεύρεση λύσης στο νησί. Παρά τις τρεις συναντήσεις σε διευρυμένη μορφή με τις εγγυήτριες δυνάμεις υπό την αιγίδα του ΟΗΕ (μία το 2021 και δύο φέτος), Τατάρ και Χριστοδουλίδης δεν κατάφεραν ποτέ να επιτύχουν περισσότερα από μερικά μέτρα χαμηλής πολιτικής, που υποτίθεται ότι αποσκοπούσαν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης, αλλά δεν ανταποκρίθηκαν ποτέ στον στόχο τους. Τώρα, ο Ερχιουρμάν, μπαίνει στη σκηνή, έτοιμος να συνεργαστεί με την Άγκυρα και τον Χριστοδουλίδη. Στην προεκλογική του εκστρατεία επικεντρώθηκε υπέρ μιας ομοσπονδίας, αλλά άφησε περιθώρια ελιγμών όσον αφορά τις λεπτομέρειες.
Έστειλε ακόμη, ένα σαφές μήνυμα στους Ελληνοκύπριους ότι, αν οι συνομιλίες ξαναρχίσουν, δεν θα υπάρξει επιστροφή στο status quo. Αν δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις για συνομιλίες, είπε ότι οι δύο πλευρές θα πρέπει να αρχίσουν να διαπραγματεύονται άλλα θέματα, όπως «τα σημεία διέλευσης, τον κανονισμό για την Πράσινη Γραμμή, το άμεσο εμπόριο και τα δικαιώματα ιθαγένειας της ΕΕ για τα παιδιά που γεννιούνται από μεικτούς γάμους».
Ώρα για δοκιμασία
Μιλώντας με άτομα του στενού περιβάλλοντος του Ερχιουρμάν επιχειρούμε να διερευνήσουμε τις κινήσεις του, κατά πόσον επιδιώκει να αναπτύξει σχέσεις τόσο με την Άγκυρα όσο και με τους Ελληνοκύπριους. Ο ερευνητής του PRIO Cyprus Centre, Mete Hatay, ο οποίος έκανε εκστρατεία για τον Ερχιουρμάν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, πρότεινε μια σταδιακή προσέγγιση για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης μετά από χρόνια δυσπιστίας. «Πρόκειται για μια σύγκρουση, από την οποία, κατά κάποιον τρόπο, επωφελούνται και οι δύο πλευρές. Και οι δύο πρέπει να υποβληθούν σε μια δοκιμασία ειλικρίνειας, υιοθετώντας μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, τόσο αμοιβαία όσο και μονομερή», δήλωσε ο Hatay. Το πρώτο βήμα θα είναι πιθανώς μια συμφωνία για το άνοιγμα δύο οδοφραγμάτων, Μιας Μηλιάς και Αθηένου, στη συνάντηση 5+1 με τους εγγυητές μέχρι το τέλος του έτους. Το επόμενο στάδιο θα είναι πιο δύσκολο. Η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί την προεδρία της ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2026 και έχει βουλευτικές εκλογές τον επόμενο Μάιο, με το ακροδεξιό ΕΛΑΜ να βρίσκεται στην τρίτη θέση στις δημοσκοπήσεις. Εκλογές πιθανότατα θα διεξαχθούν και στον βορρά, δεδομένης της τρέχουσας κυβερνητικής συμμαχίας.
Αμμόχωστος υπό κοινό έλεγχο
Ο Hatay ενθάρρυνε τον Ερχιουρμάν να κάνει μεγάλες κινήσεις μέσω μονομερών ενεργειών. Το πρώτο θα ήταν να επανεξεταστεί το ζήτημα των Βαρωσίων και να τεθεί σε ένα πιο παραγωγικό πλαίσιο. Να επιστραφούν στους ανθρώπους οι περιουσίες και να δημιουργηθεί ένας τρίτος τύπος διοίκησης, που θα μπορούσε τεχνικά να τελεί υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ, αλλά να έχει διακοινοτικά στοιχεία. «Η Αμμόχωστος δεν είναι παρά μόνο ένα διαπραγματευτικό χαρτί για τους Τουρκοκύπριους. Δεν ζει κανείς εκεί, οπότε η επιστροφή της Αμμοχώστου στους αρχικούς ιδιοκτήτες δεν θα επηρεάσει τους σημερινούς χρήστες ούτε θα απαιτήσει περαιτέρω εκτοπισμούς. Εν τω μεταξύ, το κόστος αυξάνεται συνεχώς, καθώς συσσωρεύεται η πιθανή αξία της αποζημίωσης για την 'απώλεια χρήσης'. Μιλάμε για ένα τεράστιο ποσό».
Ο Hatay υποστήριξε ότι η Αμμόχωστος είναι μια σχετικά μικρή περιοχή με τεράστια αξία. «Το άνοιγμα, θα επέτρεπε την επιστροφή περίπου 30.000 προσφύγων. Το έδαφος μπορεί να τεθεί υπό τον κοινό έλεγχο των δύο πλευρών. Αλλά θα πρέπει να δείξει καλή θέληση και ο Χριστοδουλίδης. Για τον Hatay σημαντικό είναι και το άνοιγμα λιμανιών και αεροδρομίων. Το αεροδρόμιο Ερτζάν στην Τύμπου θα μπορούσε να εξοπλιστεί με δύο τερματικούς σταθμούς, τον έναν υπό τον έλεγχο του ΟΗΕ ή της ΕΕ για διεθνείς πτήσεις και τον άλλο μόνο για πτήσεις από και προς την Τουρκία, αναφέρει. Η ίδια προσέγγιση θα μπορούσε να ακολουθηθεί και για το λιμάνι της Αμμοχώστου, με ένα τμήμα του λιμανιού υπό τον έλεγχο των ΕΕ/ΟΗΕ και ένα άλλο υπό τον έλεγχο των Τουρκοκυπρίων.
Με το μερικό άνοιγμα των αεροδρομίων και των λιμανιών, η Τουρκία θα μπορούσε να εφαρμόσει το πρωτόκολλο της Άγκυρας, επιτρέποντας πτήσεις από τη Λάρνακα προς την Κωνσταντινούπολη, για παράδειγμα, και ανοίγοντας τα λιμάνια της σε πλοία με κυπριακή σημαία, που αποτελούν τον τρίτο μεγαλύτερο στόλο στην ΕΕ. «Αυτό θα μείωνε τις εντάσεις και θα εξάλειφε τις αντιπαραθέσεις, επιτρέποντας παράλληλα στους Τουρκοκύπριους να ασχοληθούν με πιο βιώσιμες οικονομικές δραστηριότητες, αντί να επικεντρώνονται στον τουρισμό των καζίνων και στην παραοικονομία», είπε.
Επιστροφή Μαρωνιτών
Ως δεύτερο σημείο, ο Hatay προτείνει στον Ερχούρμαν να επαναφέρει το σχέδιο αποκατάστασης των Μαρωνιτών που είχε εγκριθεί από την Τουρκία και είχε ξεκινήσει ο Ακιντζί μετά το Κραν Μοντάνα, αλλά τελικά κατέληξε σε αδιέξοδο. «Ο σημερινός πρέσβης των ΗΠΑ στην Τουρκία είναι Μαρωνίτης. Θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτές τις επιρροές για να επανέλθει το σχέδιο, χωρίς να χρειαστεί συμφωνία με τους Ελληνοκύπριους». Ο Hatay εξήγησε ότι οι μαρωνιτικές περιουσίες -που ανέρχονται σε 80.000 στρέμματα, κυρίως γεωργικής γης- μετατράπηκαν σε στρατιωτικές περιοχές, που χρησιμοποιούνται κυρίως για στέγαση. Υποστήριξε ότι περίπου 6.000 Μαρωνίτες θα μπορούσαν να πάρουν πίσω τις περιουσίες τους και να τους δοθούν και πολιτικά δικαιώματα.
Αλλαγή νοοτροπίας
Ο Hatay ζητάει ακόμη αλλαγή νοοτροπίας από την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων. Η εκλογή του Ερχιουρμάν ήταν ένα σημαντικό βήμα που έδειξε ότι οι Τουρκοκύπριοι απορρίπτουν την τουρκική παρέμβαση στα εσωτερικά τους. «Δεν πρέπει οι Ε/Κ να θεωρούν πως ο Ερχιουρμάν είναι ένα ακόμη πιόνι της Τουρκίας. Προφανώς η Τουρκία ασκεί επιρροή, αλλά οι Τουρκοκύπριοι έχουν τη δυνατότητα να δράσουν και το έχουν αποδείξει πολλές φορές, παρόλο που βρίσκονται σε αυτή τη δύσκολη θέση μεταξύ των δύο πλευρών». Ο Hatay υποστήριξε ότι αντί οι Ε/Κ να θρηνούν για την κυριαρχία της Τουρκίας στον βορρά και να προσπαθούν να «ποινικοποιήσουν» ό,τι κάνουν οι Τουρκοκύπριοι, θα μπορούσαν να λάβουν μέτρα για να συνεργαστούν μαζί τους, χωρίς αυτό να σημαίνει αναγνώριση. Να δώσουν υπηκοότητα στα παιδιά μεικτών γάμων. Να διευκολύνουν την αύξηση του εμπορίου. Να αφήσουν τα πανεπιστήμια να συμμετάσχουν στη Διαδικασία της Μπολόνια, δημιουργώντας ένα επίπεδο λογοδοσίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, πρόσθεσε.
Χάσιμο χρόνου τα ΜΟΕ
Από τη δική του πλευρά, ο πρώην διαπραγματευτής των Τουρκοκυπρίων Οζντίλ Ναμί πιστεύει ότι τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης είναι χάσιμο χρόνου, καθώς «δεν έχουν αποφέρει κανένα αποτέλεσμα τα τελευταία 20 χρόνια», κυρίως λόγω του εμποδίου της «αναγνώρισης». Υποστήριξε ότι οι Τουρκοκύπριοι έχουν κουραστεί να ζουν σε απομόνωση. Τόσο η αριστερά όσο και η δεξιά ψήφισαν τον Ερχιουρμάν επειδή υποσχέθηκε να τερματίσει το status quo. «Οι Τουρκοκύπριοι θέλουν να τερματίσουν την κατάσταση αβεβαιότητας, αποκομμένοι από το διεθνές δίκαιο και τη διεθνή κοινότητα. Θέλουν να γίνουν μια κανονική χώρα με ό,τι αυτό συνεπάγεται», είπε. Ο Ναμί πιστεύει ότι ο Ερχιουρμάν και η Άγκυρα θα καταλήξουν σε συμφωνία για το μέλλον, σημειώνοντας ότι η Άγκυρα ήταν πάντα πολύ ρεαλιστική σε αυτά τα θέματα. «Η Τουρκία μεταπήδησε σε μια πολιτική δύο κρατών αφού πρώτα πίεσε για μια ομοσπονδιακή λύση το 2004 και το 2017, και στις δύο περιπτώσεις απογοητεύτηκε από την ηγεσία των Ελληνοκυπρίων. Αυτό έδειξε ότι οι Ελληνοκύπριοι δεν ήταν ειλικρινείς σχετικά με μια ομοσπονδιακή λύση». Υποστήριξε ότι αν η Άγκυρα δει τη δυνατότητα μιας αξιόπιστης διαδικασίας επίλυσης μέσω της προσέγγισης του Ερχιουρμάν, η οποία θα φέρει λύση με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εμπλακεί.
Τέσσερις προϋποθέσεις
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Ερχιουρμάν έθεσε μια σειρά προϋποθέσεων για την επανέναρξη των συνομιλιών. Ο Ναμί ανέλυσε αυτές τις θέσεις στον «Π».
Πρώτον, τόνισε ότι η πολιτική ισότητα δεν είναι διαπραγματεύσιμη. «Είναι ένας παράγοντας του ΟΗΕ που δεν πρέπει να αποτελεί πλέον μέρος της διαδικασίας αμοιβαίων παραχωρήσεων. Το ζήτημα αυτό είχε σε μεγάλο βαθμό επιλυθεί κατά την προετοιμασία της συνάντησης στο Κραν Μοντανά».
Η εκ περιτροπής προεδρία θεωρείται δεδομένη, με το μόνο ζήτημα που απομένει να είναι η «θετική ψήφος», το οποίο μπορεί εύκολα να επιλυθεί, υποστήριξε ο Ναμί. Δεν αναμένεται οι δύο ηγέτες να συμφωνήσουν σε κάθε λεπτομέρεια της πολιτικής ισότητας πριν από την επανέναρξη των συνομιλιών, αλλά η αρχή πρέπει να υπογραμμιστεί, πρόσθεσε.
Δεύτερον, πρέπει να καθοριστεί ένα χρονοδιάγραμμα για τις διαπραγματεύσεις που θα οδηγήσουν σε δημοψηφίσματα για μια πραγματική λύση. Ο Ναμί σημείωσε ότι εάν οι πλευρές συμφωνήσουν να ξεκινήσουν από το σημείο όπου σταμάτησαν, τότε ένας έως τρεις μήνες, το πολύ έξι, θα είναι κάτι παραπάνω από αρκετοί για την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων.
Τρίτον, οι προηγούμενες συγκλίσεις πρέπει να προστατευθούν. Ο Ναμί είπε ότι η αντίληψή του για τις προηγούμενες συγκλίσεις περιλαμβάνει όλα τα «κοινά έγγραφα» που έχουν κατατεθεί στον ΟΗΕ, καθώς και το πλαίσιο έξι σημείων του Γκουτέρες. Σημείωσε ότι όλες οι πλευρές είχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους στο πλαίσιο. Ο Γκουτέρες είχε παράσχει ένα βασικό περίγραμμα για έξι σημεία και ζήτησε από τις πλευρές να προχωρήσουν σε αμοιβαίες παραχωρήσεις, υποδεικνύοντας παράλληλα τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να επιλυθούν τα θέματα αυτά. Βασική προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην επίλυση των διαφορών σχετικά με το πλαίσιο του Γκουτέρες, δήλωσε ο Ναμί.
Σχετικά με την τέταρτη και πιο αμφιλεγόμενη θέση, τη μη επιστροφή στο status quo, ο Ναμί υποστήριξε ότι αυτό ήταν αυτονόητο, επισημαίνοντας ότι το status quo ήταν η ζώνη ασφάλειας των Ελληνοκυπρίων. «Αν ψηφίσω για άλλη μια φορά υπέρ μιας ομοσπονδιακής λύσης και για άλλη μια φορά η ελληνοκυπριακή πλευρά απορρίψει κάτι που έχει διαπραγματευτεί ελεύθερα, αυτό θα σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρονται πλέον για μια ομοσπονδιακή λύση και ότι θα πρέπει να δοθεί ίση μεταχείριση στους Τ/Κ. Γιατί να συνεχίσουν να τιμωρούνται για τη μη επίλυση του ζητήματος; Αυτή είναι η ουσία του θέματος». Σύμφωνα με τον Ναμί, δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για να κρατείται η μία πλευρά όμηρος, ενώ η άλλη να απολαμβάνει τα οφέλη ενός κράτους. Οι Ελληνοκύπριοι πρέπει να λάβουν μια συγκεκριμένη απόφαση σχετικά με τον γάμο ή το διαζύγιο με τους Τουρκοκύπριους, και αυτό μπορεί να αντικατοπτριστεί στη διατύπωση του ερωτήματος του δημοψηφίσματος, πρόσθεσε. Αυτές οι προϋποθέσεις είναι μια φόρμουλα που θα επιτρέψει στην Άγκυρα -η οποία δεν πιστεύει ότι οι Ελληνοκύπριοι είναι διατεθειμένοι να αποδεχθούν την πολιτική ισότητα- να δώσει μια τελευταία ευκαιρία στη συνομοσπονδιακή φόρμουλα, σημείωσε ο Ναμί.
Διαδικασία και όχι περιεχόμενο
Η προτεραιότητα τώρα δεν είναι η προετοιμασία του κλίματος. «Το κλίμα δεν θα είναι ποτέ έτοιμο. Τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης θα είναι απαραίτητα ακόμη και μετά την επίτευξη συμφωνίας». Η κορυφαία προτεραιότητα είναι να σχεδιαστεί μια κατάλληλη διαδικασία διαπραγμάτευσης, εστιάζοντας όχι στο περιεχόμενο, αλλά στη ρύθμιση της διαδικασίας, υποστήριξε ο Ναμί. Ερωτηθείς αν η Άγκυρα θα δείξει την απαραίτητη ευελιξία όσον αφορά τις εγγυήσεις, το κύριο ζήτημα στο πλαίσιο Γκουτέρες, υποστήριξε ότι η Τουρκία το έχει ήδη πράξει, συμφωνώντας με τη θέση του επικεφαλής του ΟΗΕ ότι τα δικαιώματα παρέμβασης δεν μπορούν να συνεχιστούν και ότι πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο σύστημα. Το αν θα το ξανακάνουν εξαρτάται από το αν θα δουν φως στην άκρη του τούνελ, πρότεινε. Όταν ρωτήθηκε να διευκρινίσει ποια μέτρα ακριβώς θα πρέπει να ληφθούν αν οι Ελληνοκύπριοι απορρίψουν ξανά μια διαπραγματευτική λύση, ο Ναμί είπε ότι δεν μπορεί να μιλήσει εκ μέρους του Ερχιουρμάν. Ενώ ορισμένοι εικάζουν ότι ο Ερχιουρμάν μπορεί να ζητήσει την αναγνώριση, άλλοι υποδηλώνουν ότι θα επιδιώξει εγγυήσεις για άμεσο εμπόριο και πτήσεις αν οι ειρηνευτικές συνομιλίες αποτύχουν.
Ώρα για συνομιλίες
Όταν της ζητήθηκε να σχολιάσει την πιθανότητα επανέναρξης των συνομιλιών, η διευθύντρια της Sapienta Economics, Fiona Mullen, δήλωσε στον «Π»: «Υπάρχουν μελετητές που σκέφτονται πώς μπορεί να ενσωματωθεί κάποιος μηχανισμός διαβεβαίωσης στη διαδικασία, ώστε και οι δύο πλευρές να αισθάνονται ότι έχουν κίνητρα και όχι ότι απειλούνται» και πρόσθεσε: «Όταν οι Τουρκοκύπριοι λένε ότι πρέπει να υπάρξουν συνέπειες για μια άλλη αποτυχία, οι Ελληνοκύπριοι ακούνε 'αναγνώριση της ΤΔΒΚ'. Και μέχρι να συγκεκριμενοποιηθεί αυτό το μέρος της πρότασης, άλλοι θα γεμίσουν το κενό». Η Mullen συμφώνησε με την ανάγκη να ξεκινήσουν συνομιλίες για την ίδια τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων και να απομακρυνθούμε από την ιδέα των αποτρεπτικών μέτρων προς τα κίνητρα, ώστε να φέρουν τις πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και να συνεχίσουν τις συνομιλίες. «Χρειάζεται πολύ προσεκτική δομή», είπε.
