Στις εργασίες του πρόσφατου συνεδρίου του Economist στη Λευκωσία, οι παρεμβάσεις για τα γεωπολιτικά ζητήματα έδωσαν στους συμμετέχοντες μία εικόνα για τις εξελίξεις στη διεθνή σκηνή. Εξελίξεις με άμεση αντανάκλαση στην Κύπρο, η οποία βρίσκεται στην καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό που προκύπτει, όπως περιέγραψε αρκετά καθαρά ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και πρώην διευθυντής της CIA, Μάικ Πομπέο, είναι ότι το πραγματικό διακύβευμα για την αμερικανική εξωτερική πολιτική ήταν, είναι και παραμένει η αντιμετώπιση της Κίνας ως στρατηγικού ανταγωνιστή.
Όπως επισήμανε στο κυπριακό ακροατήριο, «πρέπει να συγκεντρώσουμε τους οικονομικούς, διπλωματικούς και στρατιωτικούς μας πόρους για να αντιμετωπίσουμε το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα». Το κύριο ενδιαφέρον των ΗΠΑ αφορά τη διασφάλιση ότι το κομβικό αυτό ζήτημα αντιμετωπίζεται συλλογικά και εδώ εντάσσεται η στάση προς όλες τις μεμονωμένες περιφερειακές κρίσεις. Στο πλαίσιο αυτό η τακτοποίηση των προβλημάτων στη Μέση Ανατολή θα απελευθερώσει πόρους -πολιτικούς, διπλωματικούς, στρατιωτικούς- που δεσμεύονται στην περιοχή.
Το Πεκίνο, οι ΗΠΑ και οι άλλοι
Παρά τη γενικευμένη «κόπωση» από πολυμέτωπα μέτωπα, η αμερικανική αντίληψη, όπως την περιέγραψε ο κ. Πομπέο, είναι πως η πίεση πρέπει να ασκηθεί πρωτίστως στο Πεκίνο, διότι εκεί εδράζεται η μείζων γεωπολιτική πρόκληση: «Δεν σκέφτομαι τις ΗΠΑ αποκλειστικά, αλλά τις αντίπαλες προς το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα δυνάμεις. Πρέπει να προετοιμάσουμε το 65-70% του παγκόσμιου ΑΕΠ για μια ενδεχόμενη αντιπαράθεση. Όχι επειδή οι ΗΠΑ το προκαλούν αλλά γιατί ο Σι Τζινπίνγκ επέβαλε αυτή τη σύγκρουση στη Δύση». Έχει ενδιαφέρον ότι κ. Πομπέο δεν ανέφερε την Κίνα ως αντίπαλο αλλά το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα και τον ηγέτη του.
Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών στη Γάζα, η ταχύτατη κλιμάκωση και η, κατά πολλούς, «ανεύθυνη» παρέμβαση Τραμπ ερμηνεύονται ως απόρροια της διάχυτης ανάγκης να καταστήσουν οι ΗΠΑ σαφές προς διάφορες κατευθύνσεις –και κυρίως προς το Πεκίνο– ότι διατηρούν ρόλο «τελικού εγγυητή» της ασφάλειας.
Όπως υπογράμμισε ο Μάικ Πομπέο, «κανείς δεν καλεί τον Σι Τζινπίνγκ όταν χρειάζεται στρατιωτική παρέμβαση ή προστασία. Όλοι εξακολουθούν να στρέφονται στις ΗΠΑ».
Ενέργεια και Αν. Μεσόγειος
Στο ιδιαίτερα ευαίσθητο περιβάλλον της Ανατολικής Μεσογείου, οι ΗΠΑ κάνουν φανερό ότι επιδιώκουν να αξιοποιήσουν ενεργειακές πηγές και τις δυνατοτήτητες διαμετακόμισης ως μοχλό πίεσης και παράλληλα ως πλατφόρμα εξεύρεσης λύσεων σε περιφερειακές διαφορές. Οι πρόσφατες κινήσεις της Chevron και η πιθανότητα επανεκκίνησης διαλόγου για τις θαλάσσιες ζώνες καθίστανται εφικτές επειδή συνδέονται άρρηκτα με στρατηγικούς αμερικανικούς στόχους ενεργειακής διαφοροποίησης και ενίσχυσης της σταθερότητας στην περιοχή. Θεωρητικά προβάλλει μια ευκαιρία για τον άξονα Κύπρου-Ελλάδας.
Το πλαίσιο αυτό δημιουργεί «μοναδικές ευκαιρίες για δύο μικρές χώρες με δυσανάλογα μικρότερο γεωπολιτικό αποτύπωμα», υπέδειξε στο συνέδριο του Economist ο πρόεδρος του U.S. Greece Trade & Investment Council, Αλέξανδρος Κωστόπουλος.
«Είμαστε σχετικοί με τη λογική της αμερικανικής διακυβέρνησης Τραμπ -πρέπει να δούμε τη μεγάλη εικόνα και να προχωρήσουμε σε έργα», υπέδειξε και προσέθεσε ότι η ενέργεια αποτελεί «πρωταρχικό παράγοντα για την επόμενη ημέρα», συνδέοντας την ανάπτυξη με την ασφάλεια και την άμυνα. Σύμφωνα με τον κ. Κωστόπουλο, «είναι η στιγμή να ενώσουμε δυνάμεις και να δημιουργήσουμε ένα τόξο επενδύσεων». Ο ίδιος περιέγραψε τη συνεργασία των δύο χωρών ως στρατηγική επιλογή με διεθνή απήχηση. «Η ενέργεια πρέπει να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον μας», συμπέρανε.
Η Ανατολική Μεσόγειος έχει μετατραπεί σε κρίσιμο πυλώνα της ευρωπαϊκής ενεργειακής ασφάλειας, επισήμανε από την πλευρά του ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και πρώην υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Τάσος Χατζηβασιλείου, υπογραμμίζοντας ότι «η περιοχή έχει αποκτήσει αναβαθμισμένο γεωπολιτικό προφίλ» μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και την αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας.
Η παρούσα συγκυρία είναι «η κρισιμότερη μεταπολεμικά και μεταψυχροπολεμικά», επισήμανε ο διευθυντής του Institute of Global Affairs και επίκουρος καθηγητής του American College of Greece, Κωνσταντίνος Φίλης. Παρά τις δυσκολίες και «ατυχείς χειρισμούς όπως στην Ουκρανία», σημείωσε, υπάρχει περιθώριο ελπίδας, κυρίως στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο, όπου «οι χώρες δείχνουν διάθεση για συναινέσεις και συνεννοήσεις». Ο κ. Φίλης ανέφερε ότι η περιοχή διαθέτει κρίσιμους παίκτες -την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Η ενέργεια, τόνισε, λειτουργεί ως «καταλύτης για τη συνεργασία», με παραδείγματα συμπράξεων που αποδεικνύουν πως ο διάλογος μπορεί να υπερισχύσει των εντάσεων.
Αναφερόμενος στη Chevron υπογράμμισε ότι «με άξονα την ενέργεια μπορούν να προωθηθούν συναινέσεις και συνεννοήσεις», προσθέτοντας ότι η Ανατολική Μεσόγειος «έχει προοπτική να εξελιχθεί σε σημαντική πηγή προμήθειας για την Ευρώπη», ιδίως τώρα που η ήπειρος επιδιώκει «τον εκμηδενισμό των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία».
Ο ρόλος της Τουρκίας
Ποια η θέση της Τουρκίας σε όλα αυτά; Σε Κύπρο και Ελλάδα αντιμετωπίζουμε την Τουρκία με όρους αντιπαράθεσης αλλά όλοι οι υπόλοιποι εταίροι μας βλέπουν την Τουρκία ως εταίρο και συνεργάτη. Η τοποθέτηση του Μάικ Πομπέο για την Τουρκία ήταν ιδιαίτερα διαφωτιστική. Ναι μεν η Τουρκία είναι ένας προβληματικός εταίρος αλλά δεν είναι και αντίπαλος.
«Η Τουρκία έχει δημιουργήσει προβλήματα για τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια της θητείας μου (σ.σ. ως ΥΠΕΞ). Προσπαθούσαμε να τους πείσουμε ότι ως μέλος του ΝΑΤΟ δεν θα έπρεπε να έχετε ένα ρωσικό σύστημα αεράμυνας. Μου φαινόταν ως μια βασική ιδέα αλλά αποτύχαμε σε αυτό». Ο κ. Πομπέο δεν έμεινε εκεί. «Ναι, είναι μια περίπλοκη σχέση. Ελπίζω ότι η Τουρκία θα γίνει πιο ευρωπαϊκή καθώς ο χρόνος προχωρά, και θα δούμε αν όλοι μας μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό».
Η πραγματικότητα στη Γάζα
Η κατάσταση στη Γάζα, όπως επισημάνθηκε από ομιλητές, παραμένει εξόχως πολύπλοκη, ακροβατώντας σε ένα μίγμα εσωτερικών αντιθέσεων, περιφερειακών ανταγωνισμών και σεναρίων εξωτερικής παρέμβασης. To σχέδιο των ΗΠΑ για τη Γάζα δεν είναι βέβαιο ότι θα φέρει πράγματι την ειρήνη.
«Δεν θα υπήρχε αυτό το σχέδιο αν δεν είχε προηγηθεί η συντονισμένη προσπάθεια ΗΠΑ-Ισραήλ με στόχο την αποδυνάμωση του ιρανικού καθεστώτος και των proxies του», εξήγησε ο κ. Πομπέο, προσθέτοντας ότι «η πραγματική εστία αποσταθεροποίησης παραμένει στην Τεχεράνη», γεγονός που διαρκώς υπονομεύει κάθε ειρηνευτική προσπάθεια.
Παράλληλα και τα αφηγήματα των Αράβων και του Ισραήλ διαφέρουν σημαντικά.
H ειρήνη στη Μέση Ανατολή δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος, υπογράμμισε ο πρώην γενικός γραμματέας του Αραβικού Συνδέσμου και πρώην υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, Amre Moussa, καλώντας όλους τους εμπλεκόμενους να δουλέψουν προς αυτή την κατεύθυνση. Σημείωσε δε ότι απαιτείται συνεργασία και σεβασμός των δικαιωμάτων όλων των λαών της περιοχής.
«Η συμφωνία δίνει ελπίδα αλλά θα πρέπει να αντιλαμβανόμαστε και τα εμπόδια που έχουμε μπροστά μας», σημείωσε ο τέως υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου, Sameh Shoukry. Ο ίδιος εξέφρασε την άποψη ότι η Παλαιστινιακή Αρχή, την οποία χαρακτήρισε ως τη μετριοπαθή πτέρυγα της παλαιστινιακής κοινότητας, «έχει υπονομευτεί συστηματικά από την ισραηλινή κυβέρνηση». Πρόσθεσε, πάντως, ότι θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί ώστε να εκπληρώνει τα κριτήρια για την αποδοχή της ως δύναμης που θα αναλάβει ρόλο στη διοίκηση της Γάζας την επόμενη μέρα.
Για το Ισραήλ η απομάκρυνση της Χαμάς από την περιοχή παραμένει το ζητούμενο, για να πετύχει την ασφάλεια των πολιτών του και να μην επαναληφθεί η σφαγή της 7ης Οκτωβρίου. «Ας είμαστε ειλικρινείς: Το παράθυρο ευκαιρίας που βλέπουμε σήμερα δεν άνοιξε με λόγια. Άνοιξε με αποφασιστικότητα. Ακολούθησε μια οδυνηρή αντιπαράθεση στην οποία το Ισραήλ, ενώ αμυνόταν, διέλυσε το "δακτυλίδι της φωτιάς", το δίκτυο τρομοκρατίας που κρατούσε ολόκληρες κοινωνίες ομήρους για πολύ καιρό -στη Γάζα, στον Λίβανο, στο Ιράκ και σε άλλα μέρη υπό τη σκιά του Ιράν», τόνισε ο πρέσβης του Ισραήλ στην Κύπρο, Oren Anolik.
