Η Κύπρος βρίσκεται ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας, τόσο στους ενήλικες όσο και στα παιδιά. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, περισσότερο από το 60% των ενηλίκων στην Κύπρο είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, ενώ το 1 στα 3 παιδιά σχολικής ηλικίας έχει βάρος πάνω από το φυσιολογικό. Η καθιστική ζωή, οι κακές διατροφικές συνήθειες και η περιορισμένη σωματική δραστηριότητα έχουν μετατραπεί σε μια «σιωπηλή επιδημία» που επιβαρύνει το σύστημα υγείας και αυξάνει τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών, όπως ο διαβήτης τύπου 2, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και οι ψυχικές διαταραχές.
Σε αυτό το πλαίσιο, η Εθνική Στρατηγική για τη Φυσική Δραστηριότητα και την Υγεία, που παρουσιάζεται εντός του 2025, εισάγει μια καινοτόμο πρακτική: οι γιατροί θα μπορούν να «συνταγογραφούν» άσκηση ως θεραπευτικό μέτρο πρόληψης και βελτίωσης της υγείας. Αντί για φάρμακα ή άλλες ιατρικές παρεμβάσεις, οι πολίτες θα λαμβάνουν «συνταγές» που θα περιλαμβάνουν φυσική δραστηριότητα, όπως γυμναστήριο, περπάτημα, γιόγκα ή συμμετοχή σε ομαδικά προγράμματα ευεξίας.
Η λογική είναι απλή. Η άσκηση και η κοινωνική δραστηριότητα μπορούν να λειτουργήσουν ως φάρμακο –με αποδεδειγμένα αποτελέσματα τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία. Η προσέγγιση αυτή, γνωστή διεθνώς ως «κοινωνική συνταγογράφηση» (social prescribing), κερδίζει σταθερά έδαφος στην Ευρώπη.
Πώς λειτουργεί
Η κοινωνική συνταγογράφηση δεν αντικαθιστά τη φαρμακευτική αγωγή όταν αυτή είναι αναγκαία. Έρχεται όμως να συμπληρώσει τη θεραπεία, προσφέροντας μια ολιστική προσέγγιση στην υγεία. Στην πράξη, ο προσωπικός ή ειδικός γιατρός μπορεί να παραπέμπει έναν ασθενή με χρόνια πάθηση ή ψυχική δυσκολία σε δραστηριότητες που ενισχύουν την ευεξία του. Η «συνταγή» μπορεί να περιλαμβάνει πλήθος δραστηριοτήτων όπως ομάδες υποστήριξης για χρόνιες ασθένειες ή ψυχικές δυσκολίες,προγράμματα άσκησης, περπάτημα, γιόγκα ή χορό, σεμινάρια για διατροφή και διαχείριση άγχους, δράσεις εθελοντισμού ή δημιουργικά εργαστήρια.
Μελέτες δείχνουν ότι τέτοιες παρεμβάσεις βελτιώνουν τη διάθεση, την ποιότητα ζωής και τη συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες, μειώνοντας παράλληλα την ανάγκη για φάρμακα.
Η κοινωνική συνταγογράφηση εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες της ΕΕ. Το Ηνωμένο Βασίλειο υπήρξε πρωτοπόρο μέσω του NHS, εντάσσοντας την πρακτική στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας για την αντιμετώπιση κατάθλιψης, άγχους και χρόνιων παθήσεων. Αντίστοιχα, στην Ιρλανδία οι γιατροί παραπέμπουν ασθενείς σε δραστηριότητες ευεξίας, ενώ στην Ισπανία εφαρμόζεται κυρίως σε ηλικιωμένους με στόχο την κοινωνική επανένταξη. Το 2025 τέθηκε σε εφαρμογή το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Social Prescribing EU (SP-EU), χρηματοδοτούμενο από το Horizon Europe, με προϋπολογισμό €7 εκατ. και στόχο τη μείωση των ανισοτήτων στην υγεία.
Τα οφέλη για την υγεία
Σύμφωνα με ανασκόπηση μελετών του 2024 που περιελάμβανε πάνω από 3.500 ασθενείς, η κοινωνική συνταγογράφηση βελτίωσε σημαντικά την ψυχολογική και σωματική ευεξία, ενισχύοντας την αυτοεκτίμηση και μειώνοντας τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Για ασθενείς με καρκίνο, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ευεργετική για την ψυχολογική ανάκαμψη και την κοινωνική επανένταξη.
Προτιμούν το χάπι
Στην Κύπρο, η έννοια της κοινωνικής συνταγογράφησης παραμένει σχεδόν άγνωστη, αν και ορισμένοι σύνδεσμοι ασθενών και ιδιωτικοί φορείς την εφαρμόζουν ανεπίσημα τα τελευταία χρόνια. «Δυστυχώς, στην κυπριακή κουλτούρα η άσκηση δεν θεωρείται ακόμη μέρος της θεραπείας», επισημαίνει η δρ Παρασκευή Αντωνίου, ειδική παθολόγος. «Οι περισσότεροι ασθενείς προτιμούν να πάρουν ένα χάπι, ακόμη κι αν γνωρίζουν ότι θα το χρειάζονται για το υπόλοιπο της ζωής τους. Είναι πιο εύκολο να καταφύγει κανείς στη φαρμακευτική αγωγή παρά να αλλάξει συνήθειες, να εντάξει την άσκηση στην καθημερινότητά του ή να συμμετέχει σε μια δραστηριότητα που απαιτεί συνέπεια και προσπάθεια. Όμως η πραγματικότητα είναι ότι η φυσική δραστηριότητα μπορεί να λειτουργήσει εξίσου αποτελεσματικά –και πολλές φορές καλύτερα– στην πρόληψη και στη διαχείριση χρόνιων παθήσεων». Η ίδια υπογραμμίζει ότι η «συνταγογράφηση άσκησης» θα πρέπει να ενταχθεί θεσμικά στα επόμενα στάδια του ΓεΣΥ, ώστε να γίνει πρακτικά εφαρμόσιμη: «Αν οι γιατροί αποζημιώνονται για τη συνταγογράφηση άσκησης, θα υπάρχει ισχυρότερο κίνητρο να την προτείνουν, όπως ακριβώς συμβαίνει με τη φαρμακευτική αγωγή. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δούμε πραγματική αλλαγή στη νοοτροπία τόσο των επαγγελματιών υγείας όσο και των πολιτών». «Η άσκηση δεν είναι πολυτέλεια ούτε χόμπι. είναι πρόληψη αλλά και θεραπεία μαζί. Και όσο πιο γρήγορα το συνειδητοποιήσουμε αυτό ως κοινωνία τόσο πιο υγιείς θα είμαστε», καταλήγει.
Κίνητρα σε εργοδότες και μέτρα στα σχολεία
Πέρα από την «ιατρική συνταγή για άσκηση», η νέα εθνική στρατηγική περιλαμβάνει ένα σύνολο μέτρων που στοχεύουν στην αλλαγή νοοτροπίας σε όλη την κοινωνία. Μεταξύ αυτών, προβλέπονται κίνητρα για εργοδότες ώστε να ενθαρρύνουν τη φυσική δραστηριότητα των εργαζομένων –ακόμη και εντός του ωραρίου εργασίας– με προγράμματα γυμναστικής, ποδηλασίας ή ομαδικού περπατήματος. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στα σχολεία, όπου προγραμματίζεται η ενίσχυση των μαθημάτων φυσικής αγωγής, η λειτουργία σχολικών κήπων και βιωματικών εργαστηρίων μαγειρικής με έμφαση στη Μεσογειακή Διατροφή. Παράλληλα, θα απομακρυνθούν τα ανθυγιεινά προϊόντα από τα κυλικεία και θα ενισχυθούν τα διαλείμματα κίνησης και οι δραστηριότητες υπαίθρου. Στόχος είναι να διαμορφωθούν περιβάλλοντα μάθησης που καλλιεργούν τη σχέση με την άσκηση και το φαγητό ως τρόπο ζωής, όχι ως υποχρέωση ή απαγόρευση.
