Καθώς η οικονομία της ευρωζώνης συνεχίζει να αντιμετωπίζει τις συνέπειες των πολλαπλών κλυδωνισμών των τελευταίων δύο δεκαετιών, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια (ΜΕΔ) παραμένουν ένα κρίσιμο βαρόμετρο της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και της οικονομικής ευρύτερα. Μια εις βάθος ανάλυση των τάσεων και των δεδομένων από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έως το 2024 αποκαλύπτει ένα τοπίο που χαρακτηρίζεται από κρίση, ανάκαμψη και συνεχιζόμενες ευπάθειες.
Το βάρος του παρελθόντος
Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αυξήθηκαν δραματικά αμέσως μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Η ευρωζώνη, με τα διαφορετικά εθνικά τραπεζικά συστήματα και τις αλληλένδετες οικονομίες, αποδείχθηκε ιδιαίτερα ευάλωτη. Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία και η Ιταλία, η κρίση μετατράπηκε γρήγορα σε κρίση χρέους, ωθώντας τα ποσοστά των μη εξυπηρετούμενων δανείων σε ανησυχητικά υψηλά επίπεδα.
Την περίοδο από το 2008 έως περίπου το 2015, οι τράπεζες της ευρωζώνης αντιμετώπισαν μια απειλητική πρόκληση: η αύξηση των αθετήσεων δανείων έθεσε υπό πίεση τους ισολογισμούς, εν μέσω μιας αργής οικονομικής ανάπτυξης και πολιτικών λιτότητας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ποσοστά των μη εξυπηρετούμενων δανείων έφτασαν στα υψηλότερα επίπεδά τους μεταξύ 2013 και 2015, συμπίπτοντας με τα χειρότερα χρόνια της κρίσης του ευρώ. Αυτή η περίοδος αποκάλυψε θεμελιώδεις αδυναμίες στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου και στην ανθεκτικότητα του τραπεζικού τομέα, προκαλώντας ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα των τραπεζών να υποστηρίξουν την οικονομική ανάκαμψη.
Η βελτίωση
Μετά το 2015, άρχισε να διαφαίνεται μια σαφής πορεία βελτίωσης. Οι τράπεζες της ευρωζώνης, υπό την πίεση των κανονισμών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) και της ίδιας της αγοράς, επιδόθηκαν σε έναν αγώνα δρόμου για τη μείωση των αποθεμάτων μη εξυπηρετούμενων δανείων. Αυτό περιελάμβανε έναν συνδυασμό διαγραφών, αναδιαρθρώσεων, αυξανόμενης χρήσης τιτλοποιήσεων και πωλήσεων προβληματικών δαπεριουσιακών στοιχείων (δανείων) σε εξειδικευμένες εταιρείες.
Οι χώρες που επλήγησαν περισσότερο από το υψηλό βάρος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, όπως η Κύπρος και η Ελλάδα υλοποίησαν φιλόδοξα προγράμματα αναδιάρθρωσης. Η Κύπρος κατάφερε να μειώσει τα μη εξυπηρετούμενα δάνειά της από τα υψηλά επίπεδα της κρίσης μέσω εντατικών αναδιαρθρώσεων δανείων και πωλήσεων.
Η Κύπρος
Ωστόσο, στην Κύπρο τα επίπεδα των μη εξυπηρετούμενων δανείων στον τραπεζικό τομέα παραμένουν πάνω από τον μέσο όρο της ευρωζώνης, με το πρόβλημα να εστιάζεται στις μικρότερες τράπεζες.
Τα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ) δείχνουν ότι τον Ιούλιο καταγράφηκε περαιτέρω αποκλιμάκωση στο επίπεδο των ΜΕΔ, τα οποία υποχώρησαν στο 5,5%, από 5,6% στο τέλος Ιουνίου και 6,2% στο τέλος του 2024.
Το συνολικό ύψος των μη εξυπηρετούμενων δανείων διαμορφώθηκε στα €1,44 δισ., παρουσιάζοντας οριακή σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα (€1,46 δισ.) και αισθητή πτώση σε ετήσια βάση.
Οι χορηγήσεις με καθυστέρηση άνω των 90 ημερών παρέμειναν σταθερές, στα €1,15 δισ., με ποσοστό 4,4% επί του συνόλου, δείχνοντας σταθεροποίηση της ποιότητας του δανειακού χαρτοφυλακίου.
Ο μεγαλύτερος όγκος των μη εξυπηρετούμενων δανείων εξακολουθεί να εντοπίζεται στα νοικοκυριά και στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ). Ειδικότερα, τα νοικοκυριά εμφανίζουν ποσοστό ΜΕΔ 7,4%, που αντιστοιχεί σε υπόλοιπο €794 εκατ. σε σύνολο χορηγήσεων €10,76 δισ. Οι μη χρηματοδοτικές εταιρείες παρουσιάζουν ΜΕΔ ύψους €613 εκατ., με ποσοστό 4,7%, αλλά στις ΜμΕ το ποσοστό ανεβαίνει στο 7,1%.
Σε σχέση με την πορεία των αναδιαρθρωμένων δανείων, καταγράφηκε μείωση στα €1,21 δισ., από €1,23 δισ. τον Ιούνιο. Περίπου €640 εκατ. από αυτά, δηλαδή περισσότερο από το ήμισυ, παραμένουν ταξινομημένα ως μη εξυπηρετούμενα.
Οι αριθμοί δείχνουν ότι στην Κύπρο δεν έχει κλείσει το κεφάλαιο της εξυγίανσης των ΜΕΔ, παρά τη σημαντική πρόοδο.
Αναδυόμενοι κίνδυνοι
Τα μειωμένα ποσοστά των μη εξυπηρετούμενων δανείων δείχνουν βελτίωση της πιστωτικής ποιότητας και της ικανότητας των δανειοληπτών να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους.
Σε επίπεδο ευρωζώνης, το ζήτημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων παραμένει ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Τα υψηλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια μειώνουν τη διάθεση και την ικανότητα των τραπεζών να χορηγούν δάνεια, περιορίζοντας ενδεχομένως την οικονομική ανάπτυξη και ενισχύοντας την αστάθεια του οικονομικού κύκλου.
Οι ευρωπαϊκές ρυθμιστικές αρχές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν δώσει προτεραιότητα σε πλαίσια για ταχύτερη επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων, συμπεριλαμβανομένων εναρμονισμένων νόμων περί αφερεγγυότητας και κινήτρων για συναλλαγές προβληματικών περιουσιακών στοιχείων. Οι προσπάθειες ενίσχυσης των κεφαλαιακών αποθεμάτων των τραπεζών και βελτίωσης της διαφάνειας αποσκοπούν στην άμβλυνση των συστημικών κινδύνων που συνδέονται με το πρακτικές δανεισμού του παρελθόντος.
Η συνεχής επαγρύπνηση είναι απαραίτητη καθώς η εμπειρία της ευρωζώνης δείχνει ότι η αποτελεσματική διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση: ισχυρές μακροοικονομικές πολιτικές που προωθούν την ανάπτυξη, αποτελεσματική εποπτεία, καινοτόμα χρηματοοικονομικά μέσα και επιστράτευση εξειδικευμένων εταιρειών για τη διαχείριση των ΜΕΔ ώστε αυτά να μην αποτελούν βάρος για το τραπεζικό σύστημα, την πραγματική οικονομία και την κοινωνία.
Τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την ευρωπαϊκή κρίση χρέους παρέχουν ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων με μεγαλύτερη ευελιξία και προνοητικότητα. Η ιστορία των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην ευρωζώνη παραμένει ένας βασικός δείκτης της ευρύτερης οικονομικής πραγματικότητας και ένα σημείο εστίασης για τη συνεχή επαγρύπνηση του χρηματοπιστωτικού τομέα.
