Ανάλυση της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΑΤ) για τις διαδικασίες ανάκτησης δανείων του εταιρικού τομέα (μεγάλες επιχειρήσεις και μικρομεσαίες) αποκαλύπτει επίμονες διαφορές στις επιδόσεις μεταξύ των 27 κρατών μελών της ΕΕ, μια διαπίστωση που ενισχύει τη θέση για εναρμόνιση της νομοθεσίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε θέματα αφερεγγυότητας.
Η έκθεση, η οποία συντάχθηκε κατόπιν αιτήματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για παροχή συμβουλών στο πλαίσιο της προώθησης της Ένωσης Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων, υπολογίζει τα κριτήρια αναφοράς για τα αποτελέσματα ανάκτησης δανείων (Insolvency Benchmarks) συνολικά για την ΕΕ και για τα επιμέρους κράτη μέλη. Η ανάλυση περιέχει στοιχεία για το 2018 και το 2023 και στο δεύτερο κύμα της ανάλυσης δεν περιλαμβάνονται δεδομένα για την Κύπρο. Τα δεδομένα του 2018 αποκάλυπταν σημαντικές αποκλίσεις της Κύπρου σε σχέση με το μέσο όρο των «27». Ενδεικτικά, στα εταιρικά δάνεια, η Κύπρος κατέγραφε ποσοστό ακαθάριστης ανάκτησης 17,6% (απλή μέση τιμή) και 18% (σταθμισμένη). Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος (EU27) φθάνει το 40,1% (απλή) και 45,4% (σταθμισμένη).
Παρά την έλλειψη στοιχείων από αριθμό κρατών μελών (Κύπρος, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Μάλτα, Λιθουανία, Δανία, Εσθονία, Σουηδία) για το επίπεδο ανάκτησης δανείων το 2023, το συμπέρασμα δεν αλλάζει: εντοπίζονται διαφορές στην αποτελεσματικότητα των εθνικών διαδικασιών ανάκτησης με αποτέλεσμα να προκρίνεται η ανάγκη για περισσότερη εναρμόνιση. Η προώθηση των επενδύσεων τις οποίες επιδιώκει η ΕΕ με την Ένωση Επενδύσεων και Αποταμιεύσεων απαιτεί να υπάρχει ένα κοινό θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση περιπτώσεων αφερεγγυότητας επιχειρήσεων. Ρόλο στη δημιουργία ενός πιο υποστηρικτικού περιβάλλοντος για την προώθηση επενδύσεων έχουν και οι εταιρείες εξαγοράς και διαχείρισης δανείων οι οποίες αναλαμβάνουν να απαλλάξουν τις τράπεζες από το βάρος των μη εξυπηρετούμενων δανείων και με την εξυγίανσή τους να επιτρέψουν την ταχύτερη επαναφορά δανειοληπτών στην αγορά.
Ειδικότερα, τα δεδομένα που αναφέρονται στο τρίτο τρίμηνο του 2023 καταδεικνύουν μια αξιοσημείωτη διαφορά στις επιδόσεις των διαδικασιών ανάκτησης στην ΕΕ27. Για τα εταιρικά δάνεια, τα ποσοστά ακαθάριστης ανάκτησης παρουσιάζουν ανά χώρα σαφή απόκλιση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο 42,5%, υποδεικνύοντας ότι τα εθνικά θεσμικά πλαίσια δεν προσφέρουν μια ομοιόμορφη διαδικασία ανάκτησης. Για τα δάνεια μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ακαθάριστης ανάκτησης φθάνει το 42,6%. Αναφορικά με τον χρόνο ανάκτησης, η ΕΕ27 απαιτεί κατά μέσο όρο 4,2 χρόνια για τα δάνεια μικρομεσαίων επιχειρήσεων και 3,8 χρόνια για τα εταιρικά δάνεια. Η διακύμανση μεταξύ των κρατών μελών είναι σημαντική, υποδεικνύοντας ότι σε ορισμένες δικαιοδοσίες οι διαδικασίες ολοκληρώνονται πολύ πιο γρήγορα ή πολύ πιο αργά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Το πρόβλημα
Η ανάλυση που πραγματοποίησε η ΕΑΤ αναγνωρίζει ότι τα κύρια αίτια της απόκλισης των διαδικασιών ανάκτησης εντοπίζονται στις ειδοποιές διαφορές των εθνικών νομικών πλαισίων. Συγκεκριμένα, παράγοντες όπως η ύπαρξη νομικών εργαλείων για εξώδικη ανάκτηση εμπράγματων δικαιωμάτων, η παρουσία ή απουσία μακροχρόνιων αναστολών της ανάκτησης, η δυνατότητα των δανειστών να επηρεάσουν τις διαδικασίες μέσω επιτροπών χρεωστών, και η ύπαρξη ειδικών προνομίων για συγκεκριμένες κατηγορίες χρεών προς κρατικές υπηρεσίες ή κοινωνικές ασφαλίσεις, παίζουν καθοριστικό ρόλο στις επιδόσεις.
Προσθέτως, η νομική προέλευση του εκάστοτε κράτους μέλους προκύπτει ως σημαντικός παράγοντας. Τα κράτη με γερμανική ή σκανδιναβική νομική παράδοση παρουσιάζουν συχνότερα πιο αποδοτικές διαδικασίες από εκείνα με γαλλική νομική προέλευση, γεγονός που υποδηλώνει τη βαθύτητα των διαφορών.
Οι διαφορές έχουν ουσιαστικές συνέπειες για τη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος. Τράπεζες που λειτουργούν σε κράτη με αργές και δαπανηρές διαδικασίες ανάκτησης αντιμετωπίζουν συσσώρευση μη εξυπηρετούμενων δανείων στο ενεργητικό τους, δεσμεύοντας κεφάλαια που διαφορετικά θα μπορούσαν να κατευθυνθούν προς νέα δανειακά ποσά. Αυτό έχει άμεσο αποτέλεσμα την περιορισμένη χορήγηση δανείων και έκθεση για τους τομείς της μικρής και μεσαίας επιχειρηματικότητας, καθώς και για την ευρύτερη οικονομία.
Η Ένωση Επενδύσεων
Ιδιαίτερη σημασία έχει η διασύνδεση των ασυμμετριών αυτών με τους στόχους της ΕΕ για τη προώθηση ενός δυναμικού περιβάλλοντος επενδύσεων μέσω της Ένωσης Επενδύσεων και Αποταμιεύσεων. Οι διαφορές στις διαδικασίες ανάκτησης δανείων αποτελούν αποτρεπτικό παράγοντα για τη ροή κεφαλαίων σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Επενδυτές, τόσο εθνικοί όσο και διεθνείς, αποφεύγουν τις δικαιοδοσίες με αργές ή αναποτελεσματικές διαδικασίες, αφού αυτό αυξάνει τον κίνδυνο και μειώνει την προσδοκία ανάκτησης σε περιπτώσεις πτώχευσης.
Σημαντικό στοιχείο είναι ότι η ΕΕ επιδιώκει, μέσω της Ένωσης Επενδύσεων, τη διευκόλυνση των διασυνοριακών ροών κεφαλαίου και την ανάπτυξη ενιαίων κεφαλαιακών αγορών. Όμως, η έλλειψη ενιαίου θεσμικού πλαισίου για τη διαχείριση των αφερεγγυοτήτων ενισχύει τα κατά επιχείρησης κρατικά σιλό και αποθαρρύνει τις διασυνοριακές συναλλαγές και επενδύσεις.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της ΕΑΤ, η δημιουργία ενός συνεκτικού και ολιστικού ευρωπαϊκού θεσμικού πλαισίου για τη διαχείριση των περιπτώσεων αφερεγγυότητας επιχειρήσεων είναι απαραίτητη για τη προώθηση τόσο της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας όσο και της επενδυτικής δραστηριότητας. Τέτοιο πλαίσιο θα πρέπει να αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των εθνικών νομικών συστημάτων, ωστόσο θα έπρεπε να θεσπίσει κοινά πρότυπα ελάχιστων προδιαγραφών που ισχύουν σε ολόκληρη την ΕΕ.
Τα στοιχεία της έκθεσης δείχνουν ότι χώρες που σύστησαν εξειδικευμένα δικαστήρια για θέματα ανάκτησης δανείων, ψηφιοποίησαν τις διαδικασίες τους, και ενθάρρυναν εναλλακτικούς μηχανισμούς διακανονισμού (όπως η διαμεσολάβηση και η εξώδικη διακανόνιση), κατάφεραν να δημιουργήσουν περισσότερο αποδοτικά και διαφανή περιβάλλοντα που ελκύουν επενδυτές.
Η εναρμόνιση
Η εναρμόνιση των διαδικασιών ανάκτησης δεν σημαίνει και κατάργηση των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, αλλά την υιοθέτηση ενός κοινού ελάχιστου προτύπου που περιλαμβάνει τη γρήγορη επίλυση, τη σαφή πρόβλεψη κόστους, και τη διαφάνεια στις διαδικασίες. Τέτοιες δράσεις θα δημιουργούσαν κοινές προσδοκίες για όλους τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές της ΕΕ.
